een dreigende onweerswolk in het Noord-Oosten. Hij behoefde
slechts voorwaarts te marcheeren en wij waren verslagen." (blz.
32). Dus moest Samsonoff's leger snel en vernietigend verslagen
worden. 5
Zwaar was de verantwoordelijkheid, welke op de leiding rustte
en slechts stalen zenuwen en ijzeren wil konden de zelfbeheer
sing behouden bij zooveel tegenslag en zoo ernstig gevaar.
„Auf den Führer stürmt viel ein. Er musz gute Nerven haben.
Der Laie glaubt zu leicht, im Kriege ware alles nur ein Rechen-
exempel mit bestimmten Gröszen. Es ist alles andere, nur das
nicht. Es ist ein gegenseitiges Abringen gewaltiger unbekannter
physischer und seelischer Krafte, und zwar um so schwieriger
je gröszer die eigene Unterlegenheit ist. Es ist ein Arbeiten
mit Menschen von verschiedener Charakterstarke und mit eigenen
Gedanken. Der Wille des Führers allein ist der ruhende Pol
(Lud., blz. 41).
„Men kan op het slagveld nimmer sterk genoeg zijn," aldus een
der hoofdbeginselen van de oorlogvoering. Tegenover Rennen
kampf werd een uiterst minimum achtergelaten; voorts werden
zooveel mogelijk troepen uit de Weichselvestingen mobiel ge
maakt en aangetrokken voor den slag. We zien dit beginsel ook
toegepast tegenover het Russische 6 L. K. Om Samsonoff's centrum
te kunnen omsingelen moest 6 L. K. teruggeworpen worden. Niet
een, doch beide beschikbare legerkorpsen (I Res. K. en XVII
,'A wer,den daarvoor aangewezen, zoodat plaatselijk een over
macht verkregen werd.
Niet tegenover eiken tegenstander zou een zoo gewaagde
operatie gelukken. Tegenover een actieven, manoeuvreervaardigen
vijand met een overmacht als waarover de Russen in Oost-Pruisen
beschikten, zouden de Duitschers deze operatie wellicht niet
aangedurfd hebben.
Ludendorff berekende, dat de slag niet vóór den 26sten Aug.
zou kunnen aanvangen en dat deze omstreeks drie dagen duren
Z°A'-Jje afstand> welke het Njemen-leger van het Narew-leger
scheidde, was van dien aard, dat het eerste zeer wel in den
slag bij Tannenberg had kunnen ingrijpen, indien het krachtig
vooruit gegaan was.
Men mag er niet op rekenen, dat de vijand verkeerd zal han
delen daarom liet von Hindenburg aanvankelijk 2 legerkorpsen
tegenover Rennenkampf staan. Maar van 's vijands fouten moet
men gebruik maken. Toen Rennenkampf bleef staan, werden het
I Res. K en de helft van XVII L. K. naar het Zuiden ingezet.
En daar bleek, dat Rennenkampf het afmarcheeren van deze
troepen ongestraft toeliet, werd ook de tweede divisie van
XVII L. K. aangetrokken.
i P6 |roo^s^e der Russen was dan ook Rennenkampf's wer
keloosheid. Waar was deze aan toe te schrijven? In hoofdzaak
