We moeten er dus ook op letten of ter plaatse goede arbeids
krachten zijn te verkrijgen.
Een vestiging, ver buiten het wooncentrum van de arbeidskrach
ten is ten sterkste af te raden, tenzij men de arbeiders woningen
heeft bij de fabriek.
We moeten hierbij de mentaliteit van het arbeidend gedeelte
wel degelijk in beschouwing nemen.
In Culemborg heeft de Trio-sigaren fabriek dit vraagstuk op
gelost en zijn zoodoende heelc straten ontstaan waar de arbei
ders door de fabriek worden gehuisvest, welke straten zich van
het overige stadsgedeelte onderscheiden door hun eenigszins mo-
notonen bouw.
Ook de steen- en pannenfabrieken in het Utrechtsche hebben
dit op gelijke wijze trachten op te lossen. Dergelijke buurten
kenmerken of kenmerkten zich door een zeldzame krotterige
woningbouw en hun bij uitstek vervuilden toestand. Vermoe
delijk dateeren deze huizen nog uit de periode toen, voor
al in deze industrieën, de arbeider en zijn gezin als fabrieks-
eigendom werden beschouwd. In onze moderne maatschappij is
voor deze toestanden geen plaats. En als ge dacht dat het uit
humaniteitsoverwegingen was dat deze fabriekshuizen er zijn, zijt
ge jammerlijk bezijden de waarheid. Het werk op zoo'n fabriek
vangt des zomers zeer vroeg aan en eindigt ook laat zoodat een
ver weg wonen van de arbeiders niet toelaatbaar was. Wellicht
is dit in de laatste jaren veranderd en verbeterd. In het buitenland
wordt zeer goed voor het woningvraagstuk gezorgd en wil ik
hier de fabrieken van Carl Zeiss te Jena als voorbeeld noemen,
terwijl in ons land de oliefabrieken Calvé, van Marken, te Delft,
vermelding verdienen
Maar hier in Indië hebben we rekening te houden met de
psyche van de Inheemsche bevolking.
Het vraagstuk heeft men hier trachten op te lossen door zoo
genaamde werklieden kampoengs, die te vinden zijn te Manggarai
bij Meester-Cornelis en te Kiara-Tjondong behoorende bij den
A. C.W.
Deze bouw te Kiara-Tjondong heeft een tweeledig doel gehad.
Ie. In Bandoeng zitten we nu niet dadelijk in een centrum
van industrie, zooals te Soerabaja en Batavia. De vestiging te
Bandoeng is geleid door andere overwegingen en is hierbij de
factor: zijn er goede arbeidskrachten te krijgen op de volgende
wijze tot oplossing gebracht.
Men heeft gerekend op de kern van goede arbeidskrachten die
mede gekomen is van Soerabaja. Natuurlijk sterft deze kern op
den langen duur uit. Vandaar dat ook steeds getracht wordt
aanvulling van prima werklieden van elders te verkrijgen.
De destijds mede gebrachte vaklieden hebben in den loop der
jaren de hier aangenomen menschen voor zoover noodig de
grondige vakkennis bijgebracht.
925
