Zoodat de A. C. W. over een kern van uitstekend geschoolde
ambachtslieden beschikt.
Wel wordt beweerd dat de Soendanees in fijnwerk de Soe-
rabajaan niet kan evenaren, doch hetgeen ik gedurende mijn
Indische fabrieksjaren heb waargenomen, doet mij deze uitspraak
geenszins onderschrijven.
Wel is de ernstige Soerabajaan een instrumentmaker bij uit
nemendheid en zullen we dus waar dit mogelijk is deze arbeids
krachten gaarne te werk stellen, maar gebleken is dat de Soen
danees met geduld en overleg eveneens zeer wel is op te
leiden tot fijnwerkman.
Men bouwde dus die werklieden kampoeng te Kiara-Tjondong
om de kern van werklieden van de fabriek te kunnen huisvesten,
een kern die van verre, uit vreemde streken kwam.
2e. werden deze woningen gebouwd omdat de fabriek op
een zeer grooten afstand van het wooncentrum Bandoeng, ligt.
Deze afstand bedraagt ongeveer 5 K. M.
Nu de vraag of in verband met vorenstaande dit goed is.
En onmiddellijk moet deze vraag ontkennend beantwoord worden.
In die model-kampoeng mist men de z g „huiselijkheid", die
we wel aantreffen in de dessa's.
Waroengs enz. worden geweerd, onzindelijkheid moet zooveel
mogelijk worden vermeden, bamboe-kippenhokken en andere on
derkomens voor dieren moeten verdwijnen, daar tevens hygiënische
huisvesting op den voorgrond treedt.
In die fabriekskampoengs heerscht geen leven. Dat is ook
begrijpelijk, want waar in de inheemsche kampoengs de menschen
elkander allen van kind af kennen, wonen hier elkander geheel
vreemde menschen te samen, zoodat een normaal kampoengleven
niet wel mogelijk is.
De praktijk leert dat de meeste werklieden verkiezen buiten
die fabriekskampoeng te wonen en zij liever iederen morgen en
middag een uurtje of langer loopen of fietsen om dan tenminste
„thuis" te zijn.
Er zijn zelfs werklieden die te Andir, ja te Tjimahi wonen,
enkel en alleen om in hun kampoeng te wonen.
Wat is hiervan het gevolg, wil men toch over goede werk
krachten beschikken?
Wel dat men het betere personeel haalt en brengt van het
wooncentrum naar de fabriek en omgekeerd, met een zeer hooge
post vervoersonkosten.
Waar naast de burgerwerklieden op den A.C.W. nog militaire
werklieden arbeiden (dit zijn de artillerie werklieden) die gele
gerd zijn in het Subsistentenkader te Bandoeng, zullen ook deze
menschen dagelijks moeten worden gehaald en gebracht, even
als het opzichtvoerend personeel en de Directie, die allen te
Bandoeng wonen en zelfs niet allen dicht bij elkander, maar
met afstanden onderling van 5 tot 6 K. M
926
