Ten aanzien van Prittwitz heeft hij slechts drie regels noodig
voor het eindoordeel:
„iiber das persönliche Verhalten von Prittwitz 1st kern Wort
zu'verlieren; er hat bewiesen, wie sehr Moltke im Recht war, seine
rechtzeitige Entfernung von dieser Stelle zu fordern; die Verant-
wortung tragt das Militarkabinett".
Eugen Bircher, een vooraanstaande Zwitsersche kritikus, veroor
deelt Waldersee volkomen: bezit niet de karaktereigenschap
pen, die een leger tot de overwinning drijven; is een slaaf van zijn
staf-opvoeding geworden; houdt zich streng aan de Instructie,
onderzoekt alle opératieve voorstellen eerst naar de negatieve en
dan pas naar de positieve zijde; laat zich te zeer chukken door
den eersten tegenslag; is geen persoonlijkheid.
In dit verband moet er op worden gewezen dat (volgens
Hoffmann) Waldersee kort tevoren een ernstige operatie had
ondergaan, waarvan zijn zenuwen nog niet geheel hersteld waren.
Ook over Hoffmann oordeelt Bircher weinig waardeerend; hij
vindt in de publicaties van dezen staf-officier „ein erschreckend
abstossendes Bild der Eigenliebe und Selbstgefalligkeit dieses an
sich befahigten Generalstaboffiziers, dessen Benehmen und Charak-
ter jedenfalls nicht zur Harmonie und einheitlichem Siegeswillen
im A. O. K. förderlich gewesen ist".
Dit moge juist zijn aan de hand van de thans beschikbaie
^e^evens is niet te ontkennen, dat Hoffmann èn doordat hij het
besluit om achter den Weichsel terug te trekken tijdig ongedaan
kon maken èn doordat hij, bij het zich losmaken uit den slag bij
Gumbinnen, de marschrichtingen en marschdoelen der terugtrek
kende korpsen in de juiste richting legde, den grondslag voor de
overwinning bij Tannenberg heeft gelegd.
De concentratie tegen het Njemen-leger
(Rennenkampf). (Schets IV).
Op 14 Augustus beschikt men bij het 8e leger over gegevens,
welke aantoonen, dat het Njemen-leger voorlijk, het Narew-leger
achterlijk is in zijn opmarsch in het Zuiden werden weinig
troepenbewegingen waargenomen.
De Duitsche legercommandant besluit het Njemen-leger aan te
grijpen en zet derhalve de concentratie in deze richting in.
Onder achterlating van het XX korps, de 70e L. W. brigade en
vestingbezettingen (Danzig, Graudenz, Thorn) tegen het Narew-
leger, concentreeren:
1077
Ludendorff, die na de Tannenberg-publicaties met Hoffmann
-volkomen heeft gebroken, beoordeelt hem als volgt (slechts de Fransche ver
taling stond ten dienste)„je l'ai proposé pour être mon successeur, lors-
qu'a la fin de 1916 je suis passé au grand quartier généralil a rendu des
services aussi brillants dans cette situation, qu'en qualité de plus ancien
officier de mon état-major".
