Die maatregelen zijn uitsluitend getroffen, dank zij Hoffmann
en dank zij diens strategisch, op de Schlieffensche beginselen ge
grondvest inzicht.
v. Prittwitz en de O. H. L.
Ondertusschen nog steeds in den avond van den 20en een
nieuwe Friktion.
v. Prittwitz, zijn zenuwen niet meester, niet onwaarschijnlijk in
een stemming van „dat heb ik wel voorspeld, toen men zóó geringe
krachten voor het 8e Leger beschikbaar stelde", belt, zonder iemand
van zijn staf hierin te kennen, de O. H. L. op, en deelt aldaar zijn
oorspronkelijk plan om terug te gaan achter den Weichsel mede
omtrent de tater getroffen wijzigingen blijft de O. H. L. onkundig.
Hij telefoneert in gelijken zin aan Mackensen (XVII K); gelijk
tijdig krijgt de Etappen-Inspektie 8 een soortgelijk bericht en
terwijl slechts een zich losmaken van het Njemen-leger en een
dadelijke versterking van het XX korps is bedoeld, verbreidt zich
overal het gerucht „dasz es bedingunslos hinter die Weichsel geht".
Het toch al niet rotsvaste vertrouwen in den legeraanvoerder ver
dwijnt thans alom en volkomen.
Francois (I K) is woedend hij heeft de overwinning op zijn
vleugel in handen.
v. Morgen protesteert bij de legerleiding, tracht v. Below tot
niet-opvolgen van het bevel over te halen: v. Below weigert; hij
heeft de bevelen voor den terugtocht reeds gegeven.
Op den 21en verloopt de terugtocht zonder eenig bezwaar; Ren-
nenkampf volgt niet; het XX korps en de vestingbezettingen
(Unger) gaan langzaam terug tot ten N. van Neidenburg; in ver
band met een verzoek van het XX korps, dat opdracht ontvangt
(nadat de beweging op Hohenstein zonder bezwaren is uitgevoerd)
zich vast te zetten in de lijn Gilgenburg-Lahna en daardoor zijn
linkerflank bedreigd voelt, wordt de 3e R. D. niet naar den rechter-
doch naar den linkervleugel van het XX korps gedirigeerd.
In het kwartier der O. H. L. ontstaat inmiddels een pandemo
nium
De bevolking verkeert in opwinding, nu Oost-Pruisen ontruimd
wordt; invloedrijke mannen wenden zich tot den keizer, en v.
Tappen (chef bureau operatiën) komt tot de eenigszins eigen
aardige gevolgtrekking: die Absicht, zuriickzugehen, war den
Ansichten der O. H. L. vötlig entgegen"Een van de afdelings
hoofden in zijn bureau (de onlangs in China overleden kolonel
Bauer) stelt zich zelfs rechtstreeks met de hoofden van den staf
der korpsen in verbinding om, onder voorbijgaan van het leger-
commando, hun oordeel over de operaties te vragen!
1084
