Maar op dit beslissende oogenblik verloor een ander zijn
zelfbeheersching wèl. En meer dan de naam van Hinderburg wordt
juist die naam gekoppeld aan Tannenberg en aan al die legenden
om dezen slag gesponnen.
Op wien anders dan op Ludendorff kunnen deze woorden in
Hindenburg's ,,Aus meinem Leben" betrekking hebben:
„1st es überraschend, wenn ernste Qedanken manches Herz
erfüllenwenn Schwankungen auch da drohen, wo bisher nar
festester Wille warwenn Zweifel sich auch da einstellen, wo
klare Gedanke bis jetzt alles beherrschten Sollten wir nicht doch
gegen Rennenkampf uns wieder verstcirken und lieber gegen
Samsonow nar halbe Arbeit tun 1st es nicht besser gegen die
Narew-Armee die Vernichtung nicht zu suchen, urn die eigene
Vernichtung sicher zu vermeiden
Nog eens dient hier scherp naar voren te komen dat reeds
op den 28en toen te 5,30 n.m. te Froegenau (tegenover Tannen
berg) het bevel voor de vervolging werd ontworpen, de voor
bereidende maatregelen werden getroffen niet om een afweer te
vormen tegen het Njemenleger, maar wel om een aanvang te ma
ken met de hergroepeering voor den aanval tegen het Njemenleger:
den 28en, werd de grondslag gelegd voor den slag aan de Mazu-
rische meren, zooals den 20en Augustus in den namiddag de
grondslag voor den slag bij Tannenberg werd gelegd.
Tenslotte: om het geval Tannenberg werden tal van legenden
gewoven Hindenburg zou reeds als jong officier in het terrein
der meren en moerassen dezen slag voorbereid hebben Luden
dorff zou, in den specialen trein, welke Hindenburg en hem naar
Marienburg voerde, van station tot station berichten omtrent den
toestand hebben ontvangen en dienovereenkomstig zijn bevelen
hebben getelegrafeerd enz.
„Tous ces récits sont de l'invention pure. Tannenberg n'est
pas l'oeuvre d' un seul homme. C'est le résultat de l'excellen-
te formation de nos chefs et des exploits incomparables du sol
dat allemand" (Hoffmann).
Inderdaad, maar er kan toch ook wel een meer persoonlijke
formule worden opgesteld
Hindenburg is de veldheer, die den slag onverzettelijk van wil
en uithoudingsvermogen, zonder één oogenblik aarzeling of twijfel
tot de vernietiging leidde, voortreffelijk op tactisch gebied bij
gestaan door den Chef van zijn staf Ludendorff. Maar de stra
tegische spiritus rector in voorbereiding en doorvoering is Hoff
mann.
En in dien spiritus rector dacht en deedwijlen
veldmaarschalk Graf v. Schlieffen.
1087
