Rennenkampf, ou par la défensive contre l'un et l'autre; tout
cela dépendait, en effet, surtout de 1'attitude que prendrait Ren
nenkampf lui même".
Ik heb bij deze détails langen tijd stil gehouden omdat ik ge
loof verplicht te zijn aan de nagedachtenis van den generaal v.
Prittwitz hier duidelijk aan te toonen, dat door hem de voor
naamste maatregelen zijn getroffen voor den slag bij Tannenberg,
terwijl de publieke meening tot op heden niets anders van hem
weet, dan dat hij voornemens is geweest tot achter den Weichsel
terug te trekken.
Overigens dacht hij er reeds aan om het I R. K. en het XVII
K. mede in linie te brengen.
Het moet duidelijk zijn, ook voor hem, die geen militaire op
leiding heeft ontvangen, dat men op dat oogenblik de mogelijk
heid nog niet onder oogen kon zien om deze beide korpsen in
Zuidelijke richting aan te zetten (cursiveering van mij d.C.)
Niemand mocht inderdaad aannemen, dat generaal Rennenkampf,
toen hij op 21-8 in den morgen het bericht van het teruggaan
der Duitschers ontving, werkeloos ter plaatse zou blijven; men
moest integendeel verwachten, dat hij met al zijn krachten tot
een hardnekkige vervolging zou overgaan.
Bij de O. H. L. had een telefonisch onderhoud tusschen gene
raal v. P. en generaal von Moltke het oorspronkelijke voornemen
om tot achter den Weichsel terug te gaan kenbaar gemaakt;
de daarop volgende wijziging in de plannen bleef der O. H. L.
onbekend. De O. H. L keurde het oorspronkelijk besluit niet
goed en riep den generaal v. P. en den chef van zijn staf terug''.
En uit den aanvang van het 111e hoofdstuk
„Het is ongetwijfeld nutteloos om de vraag in debat te bren
gen of wij de overwinning van Tannenberg zouden hebben
behaald zonder de verandering in het legercommando. Overigens
geloof ik voor mij deze vraag bevestigend te mogen beantwoor
den, hoewel het succes misschien niet zoo volkomen zou zijn
geweest, want de voormalige commandant bezat niet de er
varing heeft dit aangetoond de onontbeerlijke energie.
Er ontstonden voorts dadelijk weer nieuwe moeilijkheden met
generaal von Frangois (1 korps-d.C.,) en ik weet niet of de voor
malige commandant deze even snel zou hebben weggeruimd als
generaal Ludendorff dit deed, en of hij de zenuwspanning zou
hebben verdragen van de volgende dagen toen iedereen zich
afvroeg „zal Rennenkampf al dan niet voorwaarts gaan
In Tannenbergwie es wirklich war" geeft Hoffmann een
eenigszins uitvoeriger, maar overigens gelijkluidende beschrijving
van de gebeurtenissen in den avond van 20-8.
Maar er worden ook nieuwe gegevens bekend gesteld.
583
