Achtenveertig uur later wist Duitschland en wist Europa wie
generaal von Moltke was.
Vierenveertig jaar geleden was de Deensche luitenant von
Moltke bij het eerste Pruisische Leibregiment geplaatst; een jaar
later stond hij op de Kriegsakademie voor Prins Wilhelm von
Preussen, bleek, smal, dun, verkommerd, „einem Bindfaden ver-
gleichbar".
„Keine gute Akquisition", meende de Inspecteur.
Vierenveertig jaar lang werkte hij, eenzaam, zwijgend, onbe
kend.
Den oorlog als zoodanig maakte hij nimmer mee.
En toen in 1866 het Pruisische leger te velde trok, was hij
Chef van een Generalen Staf.in windselen.
„Dieser Mann der Tat war, als er berufen wurde etwas für
die Unsterblichkeit zu tun, bereits 65 Jahre alt. Er kam vorn
Schreibtisch aus der Einsamkeit des Arbeitszimmers. Wenige
kannten ihn. Niemand beachtete ihn", aldus teekent Schlieffen
hem, „er war nicht Feldherr, er war nur Chef des Generalstabes,
er war nicht Befehlshaber, er war nur Ratgeber. Aber dennoch
hat ihn die Geschichte in die Reihe jener wenigen grossen Kriegs-
herren gestellt, welche im Laufe langer Jahrtausende erstanden
sind, und dennoch hat die Nachwelt sich darüber gestritten, ob
er Napoleon erreicht, ob er ihn übertroffen, oder ob er hinter ihrn
zurückgeblieben ist.
Seine Siege sind nicht so zahlreich wie diejenigen, welche mit
1796 anfangen und mit 1815 abschliessen, an Glanz aber über
troffen sie alle anderen, denn er siegte nicht; er ver-
n i c h te t e".
Er is aanleiding om deze teekening van Moltke door Schlieffen
als inleiding te plaatsen boven een schets, welke Schlieffen zelf
betreft.
Want vóór den wereldoorlog werd, buiten den kern van den
Duitschen Generalen Staf, herhaaldelijk dezelfde vraag gesteld:
„wie is generaal von Schlieffen"
„Eenzaamheid is het lot van de groote mannen in de wereld
geschiedenis", schrijft Foerster, „zij staan buiten de massa, hoewel
daarom niet afzijdig. Integendeel, zij geven den weg aan, zij
leiden.
Tot deze eenzamen in de geschiedenis van het Pruisisch-Duit-
sche leger behoort ook graaf von Schlieffen. De massa van het
volk wist niets van hem, in het leger zelf kende hem slechts een
klein deel van het officierskorps.
En toch beheerschte zijn gedachte het leger en daarmede het
gansche „Volk in Waffen".
Toen in 1909 in de Deutsche Revue een opzienbarend
artikel verscheen „Der Krieg in der Gegenwart", geschreven door
731
