913
richting. De Generaal, asthmatisch, uitgeput en met de vertwijfeling in 't
hart, wordt door zijn officieren ondersteund.
Maar hij kan niet meer verder. Zacht mompelt hij in zich zelf: „Mijn
Keizer vertrouwde mij"; en wendt zich af van de anderen.
Thans is hij geheel alleen; hij die drie dagen tevoren over een kwart mil-
lioen soldaten het bevel voerde.
De officieren hooren een schotzij zoeken naar zijn lijk, kunnen het
niet vinden en gaan weder voort.
Eenigen van hen weten te ontkomen en vertellen het gebeurde.
De ineenstorting.
De slotscènes duren voort op den 30en en den 31en Augustus. De versla
gen troepen trachtten langs denzelfden weg te ontkomen, waarlangs zij
oprukten. Maar zoo dikwijls de Russen, zij het als deserteurs of als geheele
troepenafdeelingen uit den Zuidelijken rand van het bosch trachten te ontko
men, stuiten zij op het meedoogenlooze vuur van den postenketen van von
Frangois en worden teruggedreven.
Dag en nacht doen zij de wanhopigste pogingen om door te breken.
Steeds weder breken soldaten uit het bosch geleid door een priester met
hooggeheven kruis, en probeeren tegen de Duitsche linies vooruit te dringen.
Maar ver komen zij niet.
Tegen het morgengrauwen verliet een lange grijze slang van vijanden, uit
alle wapens samengesteld, het bosch, zonder schieten, en bood aldus een
doel, dat bij geen enkele vredesmanoeuvre zou zijn aanvaard. Ongelukkiger
wijze openden enkele zenuwachtige schutters dadelijk het vuurdit was het
signaal tot een algemeene schieterij van twee bataljons en de mitrailleuraf-
deeling. De laatste werd voor de eerste maal als eenheid ingezet, en alle zes
mitrailleurs openden een werkelijk vernietigend vuur. Een ontzettender werking
kan men zich niet voorstellen. De Russen zochten hun toevlucht in de bos-
schen, onder achterlating van alle voertuigen en paarden; de verschrikte
en gewonde dieren joegen doelloos door het terrein wagens waren omge
vallen en er ontstond een wilde chaos. De troepenafdeelingen, welke nog
over wapens beschikten, trachtten aan den boschrand stellingen te bezetten
maar al spoedig hielden zij witte doeken omhoog aan geweren en stokken,
ten teeken dat zij een verder voorwaarts gaan voor nutteloos hielden en zich
wilden overgeven.
Op den 31en gaven zich ongelooflijke massa's over. Eén enkel bataljon van
den Generaal von Francois maakte 17.000 gevangenen. Sterke groepen werden
op verschillende open plekken verzameld, en in het Duitsche Hoofdkwartier
maakte men zich bijna ongerust; totdat bleek dat 't allemaal slechts gevan
genen waren, en het glinsteren van bajonetten veroorzaakt werd door de
Duitsche geleiders.
Het Legercommando had geen idee van het aantal van de in de bosschen
omsingelden. Hoffmann schatte hen op den 30en op 40.000 man, maar Grii-
nert meende dat het er niet meer dan 20 000 waren. Hoffmann bood aan,
hem voor iederen man onder de 20.000 een Mark te geven, als hij voor iede-
ren man boven de 40.000 ook een Mark kreeg. Later betreurde Hoffmann het
terecht zeer, dat hij de weddenschap niet had afgesloten. Alles bij elkaar
werden 92 000 ongewonde en 30.000 gewonde Russen door de overwinnaars
gevangen genomen.
De ongehoorzaamheid van Generaal von Frangois tegen von Lu-
dendorff beslist de overwinning.
De roem van Tannenberg werd tijdens den oorlog en nog jaren daarna
met succes door von Ludendorff opgeëischt. Het was de springplank van
welke hij zich tot den werkelijken Leider van den ganschen oorlog wist om
hoog te werpen.
Von Hindenburg had geen persoonlijke eerzucht. Hij vergenoegde er zich
mede de beweringen van von Ludendorff onweersproken te laten. Deze be
weringen luidden„Generaal von Hindenburg heeft mijn voorstellen steeds
