En hoewel von Kluck zijnerzijds voortreffelijke en voortreffelijk
uitgevoerde maatregelen neemt om de dreigende omvatting zelf
door een omvatting te veronzijdigen, ontstaat door zijn omzwaaiende
bewegingen een gat tusschen het le en 2e leger, andere bevel
hebbers verliezen hun zelfvertrouwen en het geloof aan eigen
kracht eninstede van „das Gltick von Tannenberg"
ontstaat ,,le miracle de la Marne".
Moet nu von Kluck worden beschouwd als de ware verliezer
van den Marneslag
Uit het bovenstaande moge blijken, dat schrijver dezes de
juichende conclusie van den heer Winston Churchill, voor zoover
zij den generaal von Frangois betreft, niet kan onderschrijven.
En het kan dan ook nuttig zijn om en hiermede zij dit artikel
tevens besloten naast de conclusie van een man van beteekenis,
die echter op dit gebied slechts als dilettant genoemd kan worden,
ter vergelijking de conclusie van een anderen man van beteekenis
te stellen, die niet alleen tot de toonaangevende militaire critici,
maar ook tot de vooraanstaande leerlingen van wijlen Graf
Schlieffen behoort van Groener
„Die gröszte Errungenschaft des Sieges lag auf moralischem
Gebiet. Tannenberg hatte gezeigt, dasz weder die russische Masse
noch die russische Führung zu fürchten war, wenn nur „das
Gliick von Tannenberg' Bestand hatte. Worin bestand dieses Glück?
War es „Kriegsglück", von dem man gemeinhin zu sprechen
pflegt? Gewisz war auch dieses dabei, aber doch nicht allein,
es war weit mehr, es waren die militarischen Fahigkeiten und
Tugenden, die wie ein Magnet das Kriegsglück an sick Ziehen
die Folgerichtigkeit der operativen Idee und die Beharrlichkeit
der Ausführung"
969
