Het gaat dus om de volgende punten
1het besluit om achter den Weichsel terug te trekken
2. den steun die I L. K. en 3 Res. D. aan het XX L. K. zouden
bieden
3. het besluit om met het geheele 8ste Leger het Narew-leger
(door Hoffmann Warschau-leger genoemd) aan te vallen.
Van belang is in de bewijsvoering van Hoffmann ook het te
lefoongesprek von Moltke von Prittwitz, dat Hoffmann, in tegen
stelling met het werk van het Reichsarchiv, op 20 Aug. stelt. Ook
dit dient dus nog eens onderzocht te worden.
Dat Gen. von Prittwitz in den avond van den 20sten besloot
om achter den Weichsel terug te trekken, staat onbetwist vast.
Doch in denzelfden avond zou hij daarvan afgezien hebben en
hij „schikte zich naar onzen raad", zooals Hoffmann zegt. Dit
zou ook hieruit kunnen blijken, dat in het 8.23 nm. naar de O.H.L.
gezonden bericht (Mei-nummer blz. 461) niet gesproken werd van
terugtocht achter den Weichsel, maar van terugtocht naar West-
Pruisen.
Daartegenover staat dat Gen. von Prittwitz in het persoonlijk
telefonisch onderhoud met Gen. von Mackensen om ongeveer 9 nm.
mededeelt, dat het leger achter den Weichsel teruggaat (Mei-nr.
blz. 462). Ook dit staat onbestreden vast.
Er is echter meer. Om 1 uur 's nachts nog deelde Graaf Wal-
dersee (Chef van den Staf v/h 8ste Leger) aan den O.-H. bericht-
officier Kap. von Fleischmann mede „Wir müssen die Armee
hinter die Weichsel führen. Hoffentlich gelingt das". Gen. Griinert
schreef Jedenfalls war am 20. abends von nichts anderem die
Rede, als von einem Rückzuge hinter die Weichsel".
Met hetgeen in het Mei-nr. werd gezegd, toont het bovenstaande
wel zonder twijfel aan, dat Gen. von Prittwitz in den avond van
den 20sten niet terugkwam op zijn besluit om achter den Weichsel
terug te trekken. Dat in de bevelen gesproken wordt van West-
Pruisen bewijst niet veel hiertegen vermoedelijk is dit te verklaren
uit het feit, dat in de bevelen voor een terugtocht de noodige
omzichtigheid betracht moet worden.
Nu de bespreking van Grünert en Hoffmann met den Opperbev.
h. en den Gen. Waldersee naar aanleiding van het besluit tot het
afbreken van den slag bij Gumbinnen. Grünert, die zich niet in
de debatten over deze aangelegenheden gemengd had, schreef-
nadat men hem zulks had verzocht het volgende over die be
spreking „Toen de heeren plaats genomen hadden, gaf ik een
overzicht over den toestand en motiveerde ik ons besluit 2) om den
slag voort te zetten. Ik merk daarbij nadrukkelijk op, dat Hoffmann
1083
Orgaan D. O. B. 14 Dec. 1928 No. 35.
2) Bedoeld: besluit van Griinert en Hoffmann.
