zijn meening op de berichten, die de O.-H. berichtoff. von Fleisch-
mann aan den O. H. Chef van den Gen. Staf Conrad zond.
Den 21 sten 1.05 nm. spreekt von Fleischmann in een bericht
aan Conrad nog over den „terugtocht naar het Westen". Om 1.45
nm. wordt in een volgend bericht gemeld „Die Armee ist im
Rückmarsch nach Westpreuszen und hat Masznahmen eingeleitet,
die feindliche Südgruppe anzugreifen". Conrad schrijft voorts in
zijn boek „Am 21 Aug. meldete Hauptmann Fleischmann
nochDie Armee wurde zwischen Thorn und Allenstein
versammelt, die Offensive vorbereitet", hetgeen in overeenstemming
is met wat von Fleischmann na den oorlog aan Kabisch schreef
„Noch anr 21 konnte ich Conrad in einer eingehenden Depesche
darüber informieren, dasz das Ostheer zwischen Thorn und Allen
stein versammelt und die Offensive vorbereitet würde".
Ik merk op, dat Fleischmann om 1.45 nm. voor het eerst over
een offensief spreekt, dat is dus na het ingrijpen van de O. H. L.
om 1.30 nm. Verder zegt Fleischmann dat hij nog op den 21 sten
het plan tot samentrekken van het leger kon melden. Een uur wordt
niet genoemd (ook niet door Conrad) het „nog op den 21 sten"
kan zeer wel in den laten avond geweest zijn.
Of deze bewijsvoering voldoende grond geeft om te conclu-
deeren, dat het opperbevel eigener initiatief tot een algemeenen
aanval besloot, is dan ook aan gerechten twijfel onderhevig.
Uit het verloop der gebeurtenissen (zie Mei-nr. blz. 462-465) 4)
blijkt veeleer, dat de Opperbev. h. eerst na het ingrijpen van de
O. H. L., aanvankelijk nog aarzelend, de gedachte van een algemeen
offensief overneemt.
Tenslotte de datum van het telefoongesprek tusschen von Moltke
en von Prittwitz. Hoffmann stelt dezen datum op 20 Aug. In het
Mei-nr. (blz. 465) werd er reeds met nadruk op gewezen, dat
dit gesprek den 21 sten tusschen 7.15 en 7.30 nm. werd gevoerd.
Gen. von Moltke toch teekende op, dat tijdens zijn gesprek met
von Prittwitz het bericht binnenkwam, dat de 1ste Cav. Div. weder
terecht was. Bij de O. H. L. is de binnenkomst van dit bericht ge
noteerd op den 21 sten.
Den 20sten 8.23 's avonds werd door den Opperbev. h. van het
8ste Leger het bericht omtrent den voorgenomen terugtocht aan
de O. H. L. gezonden dit bericht dat 's nachts 2.20 bij de
O. H. L. aankwam werd den volgenden morgen tegen 6 uur dooi
den Majoor von Bartenwerffer doorgegeven aan Kolonel Tappen.
„Deze komt om half zeven geheel buiten zichzelf op het bureau",
aldus Maj. von Bartenwerffer in zijn aanteekeningen. Zou Kol.
1086
4) In den tekst in het Mei-nr is een storende fout geslopenmen leze op
blz. 465, 15de regel v. b. voor „de Armee zusammenziehen" het woord „zu-
sammengezogen".
