res. Div. zou worden uitgevoerd offensief of defensief. Ik voor mij
geloof, dat men daaromtrent op dien avond inderdaad niets kon
beslissen; te veel hing toch hier af van de verdere ontwikkeling
der gebeurtenissen. Maar wel rijst de vraag: „wanneer is het
besluit genomen, tot een „offensieve operatie van het geheele
8e Leger?
Het is merkwaardig, dat Overste Von Schaf er, die wélde
mededeeling van het Leger cdo. 8 aan Conrad von Hötzen-
dorff van den 22 Aug. vermeldt, volkomen zwijgt over het
door Conrad (Band IV, blz. 455) vermelde bericht van von
Fleischmann uit Bartenstein op den 21 Aug. 1.45 n.m.,
luidende: „Opperbevelhebber van het Duitsche Oostleger deelt
„mij woordelijk mede: Gisterenavond kwam onverwachts het
„bericht binnen, dat drie russ. legerkorpsen in opmarsch waren
„uit de lijn Nowo Georgijewsk Pultusk, en met de voorste
„afdn. de (Duitsch) Russ. grens reeds hadden overschreden.
„Door deze bedreiging van mijn flank heb ik mij genoodzaakt
„gezien, de met succes begonnen operatie tegen het Noord-leger
„af te breken, omdat zij niet spoedig tot succes kon leiden.
„Het leger is in afmarschnaar West-Pruisen en heeft maatregelen
„ingeleid, om de vijandelijke Zuidgroep aan te grijpen
Hierop antwoordde Conrad aan von Prittwitz op den
21 Aug. 7 n.m. (blz. 456): „Voor mij is van zeer veel waarde
„Uwer Excellence's verzekering, dat maatregelen worden inge-
„leid om de vijandelijke Zuidgroep aan te vallen"; en voorts
Conrad's opmerking op blz. 457: „Op den 21 Aug. meldde
„Kapitein Von Fleischman nog, dat het Duitsche Oostleger
„enz. Het leger zou verzameld worden tusschen Thorn en Allen-
„stein, en het offensief worden voorbereid".
Deze gewichtige en onaantastbare documenten voor het aan-
valsbesluit van het Legercdo. 8 op den 21 Augen welke tevens
bewijzen dat dit besluit in den voormiddag werd genomen en
op het middaguur (12 uur) door den bevelhebber officieel bekend
is gesteld ten behoeve van het Opperbevel van het verbonden
leger, moeten helaas aan Von Schaf er zijn ontgaan!
16. Eveneens betreur ik het, dat het officieele Duitsche Reichs-
archiv-werk het bevel van Legercdo. 8 van 21 Aug. 7.45 n. m.,
dat de concentratie van het leger op den rechtervleugel voor den
aanval bepaalt, geheel onvermeld laat, en slechts spreekt van
plannen van Von W a 1 d e r s e e en Hoffmann; op die
manier laat men het Legercdo. 8 geen recht wedervaren.
478
Het bevel is blijkbaar tegen middernacht van 21/22 Aug. bij hetkorpscdo.
van het I.L. K. binnengekomen; door den lsten Oen. Stafofficier Overste
Von Mass ow is er op gesteld: „S.E."; echter is het niet door Von
F ran? o is geparaffeerd (mededeeling van het Reichsarchiv), weshalve
zijn onwetendheid ervan. Voor wie de gespannen verhouding in den staf
