(zie punt 2), nu wel goed praten had van een afmarsch naar het
Zuiden; maar deze operatie kon strategisch toch moeilijk worden
verdedigd, als we aannemen dat in het Zuiden Samsonow
met 5 korpsen de grens reeds had overschreden en in N. W.
richting oprukte (hoe langzaam hij zou gaan, wist men toen nog
niet), en Rennenkampff met 4 korpsen en 5 cav. divn. in
W. richting kon marcheeren. Dat zou geweest zijn: 't hoofd in
den voorgehouden strop steken. (Ik kom hierop in punt 39 nog
even terug).
Voor een ieder is het toch volkomen duidelijk, dat Tannenberg
nooit geslagen zou zijn, als Rennenkampff werkelijk gemar
cheerd had! Dan zou inderdaad het 8 Leger achter den Weichsel
terug hebben moeten gaan, waarvoor Von Waldersee
vreesde.
C a m o n drukt dit in de Revue Mil. Franc. Juni '27 als volgt uit
„Mais, dira-t-on, si Rennenkampff avait marché, la défaite
„se serait muée en victoire. Sans doutemais Rennenkampff
„n'a pas marché".
35. In den loop van den voormiddag van 22 Aug. (toen inmid
dels de O. H. L. al sinds 21 Aug. 11.30 n.m. niet meer met het
Legercdo. 8 doch rechtstreeks met de Korpscdos. in verkeer
was) meldde het Legercdo. 8 aan het Landweerkorps Woyrsch
(de schakel met het O. H.-leger):
„Etwa am 26 kann Zusammenschlusz der Armee zwischen
„Thorn-Allenstein erwartet werden zu neuem offensivstosz."
„Erfolg bei Gumbinnen war sehr wirksam."
Von Schafer oordeelt hierover: „Ob dabei der letzte Satz
„der innersten Ueberzeugung des Oberkommandos entsprach,
„steht dahiner sollte wohl in erster Linie beruhigend wirken."
N. m. m. is dit oordeel van Von Schafer wederom niet
objectief! Op 22 Aug., toen immers gebleken was dat Rennen
kampff niet, of althans zeer aarzelend volgde, en dat alle
korpsen zonder veel moeite waren los gekomen, kon terecht ver
klaard worden, dat het succes bij Gumbinnen zeer werkzaam
was gebleken.
36. Ten slotte zegt Von Schafer nog:
„Generaloberst Von Prittwitz hat schlieszlich seine Ab-
„sicht in dem (schon erwahnten) Immediatbericht an seinen
„Obersten Kriegsherrn niedergelegt, den er am 22 Aug. abge-
schlossen und erst nach seiner Enthebung (ook 22 Aug.) vom
„Oberbefehl abgesandt hat. Ebenso hat Graf Waldersee....
„enz.".
„Beide Berichte sind zugleich als Rechtfertigungsschriften an-
„zusehen und daher wenig beweiskraftig. Wesentlich ist aber,
„was selbst in ihnen nicht gesagt ist".
490
