Wederom grijp ik nu naar een voorbeeld uit de kinderopvoe
ding om enkele andere principes te ontvouwen, die volgen uit de
begrippen ichhaft en sachlich.
U zult mij misschien tegenwerpen, dat ik slechts over kinder
opvoeding spreek, doch de reden daarvan is, dat voorbeelden
aan de opvoeding van het kind ontleend zoo veel sprekender
zijn dan die van den volwassene. En bovendien is er geen prin
cipieel verschil tusschen opvoeding van het kind eenerzijds en die
van ons zelve of onze militairen anderzijds. Slechts is de geest
van het kind makkelijker plooibaar en kneedbaar dan die van
den volwassene, doch dit is slechts een gradueel, geen princi
pieel onderscheid.
Immers de vraag doet zich nu voor of bij mijn tot nu toe ont
wikkeld systeem van begrippen de gehoorzaamheid niet in de
knel komtof straf goed is, ja zelfs mogelijk. Ik behoef U niet
te zeggen, dat ik met straf niet bedoel de kastijding met de roede.
Niet alleen, dat het slaan tijdens opwinding van den opvoeder
z. g. in drift nu wel algemeen als onjuist aangenomen wordt, ook
het met volkomen kalmte en wel overdacht toepassen van licha
melijke straf is naar veler meening uit den booze.
Echter is er een hardheid, die harder is dan de rottan, maar
moeilijker in zijn toepassing. Tijdens een driftaanval kan die hard
heid niet toegepast worden, want ze eischt overleg en zelfbeheer-
sching. Ik bedoel als hardheid: het leggen van een zekere verant
woordelijkheid op de schouders onzer kinderen en, let wel, hen
ook de gevolgen van hun daden tot een zekere grens zelf laten
dragen.
Doch laat ik wederom door een practisch voorbeeld U dit
begrip hardheid verduidelijken.
Een kind leert slecht, niet door onvoldoende intellectueele ga
ven, doch door onvoldoend concentratie-vermogen. Extra huiswerk
is noodig. Het kind wil dat werk echter slechts onder dwang
verrichten.
Hiervan is vaak niet alleen straf (al of niet lichamelijk) het ge
volg, doch de resultaten van het huiswerk zijn miniem.
Nu de naar mijn meening hardere methode. Wijs het kind op
de gevolgen van zijn niet willen, eiken dag weer. Zeg het, niet
tot dwang te zullen overgaan, doch, ik zou bijna zeggen, verveel
het systematisch door te wijzen op de gevolgen van zijn niet willen.
Soms zijn straffe voorbeelden noodig. En laat dan de nadeelige
gevolgen komen en dan, maar ook, alleen dan, bestaat er reden
tot een zekere mate van vernedering van het kind d.w.z. het
slechts te wijzen op de slechte gevolgen van eigen daden, d. i.
aankweeken van verantwoordelijkheids-gevoel.
Een ander voorbeeld.
Een kind doet vaak, naar we meenen, gevaarlijke dingen, bijv.
in een niet stevige boom klimmen, slootje springen, met losse
handen op de fiets rijden.
656
