Vele collega's zullen, hetzij tijdens hun opleiding, hetzij tijdens
detacheering bij het Nederlandsche Leger reeds met het cijfer-
vierkant hebben kennisgemaakt. Voor hen, die nog nimmer met
het stelsel werkten, moge een beknopte beschrijving er van hier
onder volgen.
Allereerst wil ik echter op den eenigszins vreemd aandoenden
naam „cijfer"-vierkant wijzen, waar er geen sprake is van ook
maar één enkel cijfer. Men spreekt echter evengoed van „ontcij
feren" van een brief, een raadsel, óók al komen daarin geen cijfers
voor, in welke uitdrukking men evenwel niets vreemds vindt.
Zooals reeds eerder werd gezegd, heeft vercijferen niets uit te
staan met cijfers, en verstaat men onder „vercijferen" van een
klaren tekst evengoed het onleesbaar maken daarvan voor oninge-
wijden door middel van letters, teekens, enz.
Het zou wellicht juister zijn, indien we zouden spreken van „ver-
cijferingsvierkant", doch de naam „cijfervierkant" heeft al een zóó
vaststaand burgerrecht verkregen, dat we dien naam verder zullen
behouden.
Het cijfervierkant dan, is een stelsel van vercijfering, waarbij
met behulp van een sleutelwoord de letters van een klaren tekst
twee aan twee worden vervangen door groepen van twee crypto-
letters. Een aan het eind eventueel overschietende letter, wordt
eveneens door een andere vervangen.
Alleen het sleutelwoord dat gemakkelijk memoreerbaar kan
en moet zijn is geheim, en wordt door den O. L. Z. of door den
C. V. vastgesteld. Delegatie van de bevoegdheid tot het vaststellen
van het sleutelwoord aan bepaalde ondercommandanten kan plaats
vinden.
Het sleutelwoord, waarin (voor onze omstandigheden) de letter
X niet mag voorkomen, moet uit minstens 5 letters bestaan.
Het vierkant bestaat uit 5X5 vakjes, in elk waarvan, volgens
een bepaalden regel, één der letters van het alfabet (min X) wordt
ingeschreven. De constructie van het cijfervierkant wordt bepaald
door de samenstelling van het sleutelwoord, is dus afhankelijk
van aantal en volgorde van de sleutelletters.
Is het sleutelwoord bijv. BANDOENG, dan levert dit
woord, met weglating van de méér dan eenmaal daarin voorko
mende letters, de volgende sleutelletters op: BANDOEG.
De vakjes in het cijfervierkant worden nu te beginnen met het
linker bovenste vakje achtereenvolgens van links naar rechts,
en de rijen van boven naar beneden ingeschreven.
Eerst schrijft men de niet-sleutelletters van het alfabet (min X)
in de normale alfabetische volgorde in, en daarna de sleutelletters,
deze laatste in de volgorde, waarin zij in het sleutelwoord voor
komen.
983
