pogingen daartoe, niet doenlijk de Turksche markten onder
controle te krijgen; volstaan moest worden met herhaalde waar
schuwingen tegen het koopen op de bazars. Door de genie werden
vele technische vraagstukken ter oplossing aan de militaire
apothekers voorgelegd. Kalk, cement, metselsteenen enz. moesten
op kwaliteit onderzocht worden; ook op hygiënisch gebied werden
de apothekers de vraagbaken, zoo bij den aanleg van bronnen,
bij de aanwending van het cyaanproces bij de zuivering van ge
bouwen van ongedierte. Naast deze opgaven op zuiver chemisch
gebied, moest het laboratorium zich voortdurend bezighouden met
de practische bewerking van den afval producten van de leger-
bedrijven als vet, bloed, beenderen en de bereiding daaruit van
zeep, conserven, voedingspraeparaten.
Weer een andere opdracht hadden de 2 marine-apothekers te
Kiautchou te vervullen. Bij de beschieting van de stad door
Japansche vliegers bleek, dat de witte uniformen der matrozen
een voortreffelijk doelwit boden. Er werden toen kleurproeven
genomen om deze uniformen khaki-kleur te geven. Hierbij waren
de vertegenwoordigers van 2 groote Duitsche kleurstof-fabrieken
behulpzaam. Doordat de stad werd ingesloten, konden geen khaki-
kleurstoffen uit andere deelen van China betrokken worden en
door de overgave der stad werd dit vraagstuk vanzelf afgesloten.
In de koloniën hebben de militair-apothekers met hun draag
bare laboratoria veel goed en mooi werk geleverd. In Duitsch-
Zuid-West-Afrika was hun voornaamste werk het wateronder-
zoek en het opsporen van nieuwe waterbronnen. Het is bekend,
dat veel in Zuid-West-Afrika gevonden water zóó zoutrijk is,
dat het optreden van darmziekten het gebruik ervan onmogelijk
maakt.
Daar de troep niet zelden marschen van 100 KM. moest maken,
z.g. „Durststrecken", voor men aan de naast gelegen bron kwam,
was het van groot gewicht te weten of dit water drinkbaar was.
Hiertoe werd dan eerst een verkenningstocht gemaakt om mon
sters van dit water te onderzoeken en het hing geheel van den
uitslag van het onderzoek af of de expeditie in die richting kon
ondernomen worden.
Ook moest de troep in dagelijksche zaken met raad en daad
worden bijgestaan; zoo bij de bereiding van zeep, daar het gebrek
hieraan zich pijnlijk deed gevoelen. Van bijzonder belang was bij
de typhus-epidemie de verstrekking van goed, betrouwbaar kool-
zuur-houdend water, dat alweer onder toezicht van de apothekers
in de Sanitatsdepots werd aangemaakt.
In Duitsch-Oost-Afrika deed zich in Januari 1917 sterk het
gebrek aan genees- en verbandmiddelen voelen, nadat o.a. een
groot transport ervan bij Rufidji door den vijand vernietigd was.
Geheel door vijandelijk gebied omgeven, van uit zee geblokkeerd,
bleef nog maar één mogelijkheid over om den troep van genees-
948
