dag als 's nachts is mogelijk. Voor het geval Soerabaia denken
we bv. aan de werken, waarbij evenwel bedacht dient te worden,
dat de tactische omstandigheden ter zee zich tegen die verne
veling kunnen verzetten, terwijl bovendien kans bestaat, dat de
eigen luchtdoelartillerie in haar werkzaamheid wordt belemmerd.
Practische oefeningen zullen ook hier moeten bepalen wat be
reikbaar is. Bijzondere waarde heeft de verneveling n.o.m. voor
die objecten, welke over onvoldoende afweermiddelen beschikken.
Camouflage.
Als laatste van de passieve verdedigingsmiddelen noemen we
de camouflage, niet omdat zij het minst belangrijk zou zijn, maar
omdat zij het minst op den voorgrond treedt. In ruimen zin ge
nomen behooren ook de verduistering en de verneveling tot haar
domein.
Wij moeten van de camouflage weinig verwachten en er veel
voor doen. De te besteden kosten zijn veelal gering, terwijl men
ten opzichte van de te nemen moeite het standpunt moet hul
digen, dat elk resultaat, hoe gering ook, winst beteekent. Naar
onze vaste overtuiging zal, indien de camouflage systematisch
en bij voortduring beoefend wordt, het resultaat meevallen mits
natuurlijk men er weinig van verwacht.
Eenerzijds kan getracht worden het object als zoodanig niet
te doen opvallen, zoodat het vinden bemoeilijkt wordt, anderzijds
dient gestreefd te worden de verschillende onderdeelen, met na
me batterijen en dergelijke, niet te doen onderkennen, zoodat
de vijand zijn aanvalskracht moet versnipperen. Wederom zijn
het de werken, welke in het bijzonder voor camouflage in aan
merking komen, waarbij zoowel waarneming uit zee als uit de
lucht in beschouwing genomen moeten worden. Ook aan den
aanleg van schijnobjecten moet aandacht worden besteed.
De practische uitvoering van de camouflage is een studie op
zichzelfwij volstaan met te verwijzen naar het desbetreffende
Hollandsche voorschrift (V. I. S. deel IX)waarin de stof uitvoerig
wordt behandeld.
Tenslotte moge opgemerkt worden dat het noodzakelijk is bij
den aanleg van nieuwe verdedigingswerken, van welken aard
ook, met de beginselen van de camouflage ten volle rekening te
houden, waartoe z.n. op bouwkundig of ander gebied iets moet
worden opgeofferd.
753
O Dat de camouflage van objecten als het marine-etablissement of het
vliegkamp Morokrembangan een onbegonnen werk is, behoeft geen nader
betoog.
