soorten van water geschikt kunnen worden geacht voor water
winning, aan welke eischen putten moeten voldoen, bv. minimum
afstand tot faecaalputten, e.a. richtlijnen, waarop de officier van
gezondheid bij legerende troepen zijn oordeel kan baseeren.
Als volgend punt noem ik den afvoer van faecaliën.
De aanwijzingen daarvoor kan men vinden in het Voorschrift
Pionieren voor alle wapens.
Hoofdstuk VIII 77 geeft als de beste afvoer van faecaliën
aan, die welke verkregen wordt door privaten te bouwen boven
stroomend water. Beschikt men niet over stroomend water, dan
moeten zoo mogelijk ingravingen gemaakt worden beneden den
grondwaterstand. Is dit laatste niet mogelijk, dan moeten vanwege
het vliegengevaar de faecaliën minstens 2X daags met een laagje
aarde worden bedekt.
In den grooten oorlog is de afvoer van faecaliën op openbare
wateren geheel verlaten. Alle methoden hadden als gemeenschap
pelijke basis het „conservancy system", de methode die het meest
gevolgd werd, was die van opvangen der faecaliën in vliegenvrije
latrines met opvolgende verbranding. Slechts in de voorste loop
graven, waar verbranding niet mogelijk was, omdat dit het vuur
van den vijand trok, werd noodgedwongen tot begraving overge
gaan, hetzij in situ in putlatrines, hetzij na wegbrengen naar
achteren.
Alvorens verder te gaan, wil ik eerst een opmerking van alge-
meene strekking maken. Men zal mij tegenwerpen, dat verge
lijkingen met den grooten oorlog niet opgaan, omdat in Indië de
strijd vermoedelijk het karakter zal dragen van een bewegings
oorlog en spoedig beslist zal zijn, waardoor de technisch-sanitaire
maatregelen van provisorischen aard zullen moeten zijn. De ge
neeskundige dienst moet echter met alle mogelijkheden rekening
houden en alternatieven in zijn maatregelen daartoe ter beschik
king hebben. Ik denk bv. ook aan de mogelijkheid, dat de divisie,
alvorens het gevecht wordt aangegaan, gedurende geruimen tijd
in het concentratiegebied vertoeft. Indien intusschen door on
voldoende hygiënische organisatie epidemieën uitbreken, zal de
slag reeds verloren zijn, voor hij begonnen is.
Doch ook bij korter verblijf lijkt mij de thans voorgestelde
faecaliënverzorging onvoldoende, althans, wanneer geen breed
stroomend water ter beschikking is.
Bij toepassing van ingravingen op de aangegeven wijze zal on
getwijfeld het vliegengevaar niet geheel bestreden worden.
De bouw van volkomen vliegenvrije latrines is een dringende
eisch. Waar deze pionierarbeid wel hoofdzakelijk verricht zal
worden door den troep zelf en dus door ongeschoold personeel
zal de opleiding van hygiënisch geschoold personeel door middel
van theoretische en practische lessen, liefst met demonstratie van
modellen, moeten worden ter hand genomen, zoodat dit personeel
701
