En welk magisch middel werd nu aangewend om zoo gansch
ongedachte resultaten te bereiken Het waren toch dezelfde man
schappen als te voren, dezelfde officieren en onderofficieren als
voorheen. Ook de bewapening verschilde nauwelijks van die van
de voorafgegane kwart eeuw.
Geen ander middel werd gebezigd dan wat van Alexander,
van Hannibal en Caeser af tot op dezen dag toe, de waarde
van een leger bepaalt: het aankweeken van een geest van
initiatief, van durf en van moed om verantwoordelijkheid te
dragen. Een enkele maal misschien wel eens tot over de gren
zen eener geoorloofde voorzichtigheid, soms met sterke span
ning van den band van militaire ondergeschiktheid van ons,
jongere officieren, tot de hoogere rangen, maar met het onmis
kenbare resultaat, dat in enkele jaren tijds het kleine Indische
leger, naar den geest vernieuwd, niet slechts het weerspannige
Atjeh tot rede bracht, maar eveneens andere deelen van Su
matra en voorts ook Borneo, Celebes en de Kleine Soenda-
eilanden.
Dat alles moet men zien als de vrucht van door Van Heutsz
gewekte vernieuwde militaire waarden.
Vernieuwde, want die waarden waren eigenlijk altijd aanwezig
geweestslechts had men ze niet weten te benutten en daarom
waren de wezenlijke krachten ingesluimerd. Maar ook die ver
nieuwing valt onder het begrip schepping van waarden en daarom
mag van Heutsz als soldaat een „Créateur de Valeurs" genoemd
worden. Daarom gaat zijn beteekenis voor het Indische leger ook
ver uit boven die van een gewoon succesvol legeraanvoerder.
De landvoogd Van Heutsz.
Wanneer men den blik langs wijder horizon laat gaan, moet
men erkennen, dat hij in nog grootere mate boven anderen uitstak
in zijn ambt als landvoogd over Aziatisch Nederland.
Toen gedurende het eerste kwart der 19e eeuw het Nederland-
sche Staatsgezag over Indië hersteld werd, strekte buiten Java,
de Molukken en de Minahassa het effectieve gezag der regee
ring op Sumatra zich slechts uit over de stad Padang met onmid
dellijke omgeving en over onze nederzetting te Palembang. Op
Borneo hadden we 3 kustplaatsen bezet en op Celebes een vesti
ging te Makassar. Ons gezag in deze gebieden reikte niet veel
verder dan de dracht van een geweerkogel en dat was in die dagen
niet heel ver. Gedurende den loop der 19e eeuw kwam in dien
toestand wel eenige verbetering, maar bij het optreden van Van
Heutsz als gouverneur-generaal was het meeste toch nog te doen
overig gebleven. Vooral als men niet alleen let op de breedte der
te volbrengen taak, maar ook op de diepte, op de intensiteit onzer
910
