Hafisch' leger, technisch nog het beste van de Turksche scharen,
was dus buiten werking gebracht en met de beide andere zou
Ibrahim nog minder moeite hebben gehad. Doch nu kwam Frank
rijk tusschenbeide en wist van Mehemed Ali te verkrijgen, dat
zijn leger de Taurus niet zou overschrijden Frankrijk was er
namelijk in 't geheel niet op gesteld om in de Orient een over
machtig heerscher als Mehemed toe te laten. De „Zieke Man" was
weder aan den dood ontsnapt.
In Stamboel was op 30 Juni Sultan Mahmoed II gestorven
en zijn opvolger riep de Pruisische officieren terug naar de hoofd
stad, waar zij begin Augustus 1839 aankwamen. Hier vond von
Moltke het bevel om met von Vincke naar Berlin terug te keeren.
Na een lange reis, waarbij von Moltke geruimen tijd ernstig ziek
lag, kwam hij einde 1839 weder in de Pruisische hoofdstad terug.
Hoewel zijn Turksche dienst von Moltke weinig krijgsroem
heeft gebracht, is hij voor hem toch een waardevolle leerschool
geweest in den krijgsdienst en het leven te velde.
D. Politieke scholing. (1840 1854).
Von Moltke's indeeling bij den Staf van het IV legerkorps werd
weldra onderbroken door een ziekenverlof naar Italië ter herstel
van zijn door de Aziatische ontberingen geschokte gezondheid.
Van zijn uitgegeven studiën uit dezen tijd is zeker wel een der
beste: „Die Deutsche Grenzfrage" welke in 1841 in het vroe
gere Deutsches Vierteljahrsschrift verscheen. Ik zal een deel van
die studie, welke nog van actueele beteekenis is, hier vertaald
weergeven
„1812. Nooit tevoren in de twintig eeuwen, van welke de Duitsehe ge
schiedenis is neergeschreven, waren alle Duitschers aan een vreemden
„wil onderworpen geweest. Den Romeinen was het niet gelukt ons te
„bedwingenzelfs Attila had slechts een deel der Germanen onder-
„worpen de overblijvenden streden onder onafhankelijke vorsten tegen
„hem en overwonnen hem.
„Eerst thans, in het jaar 1812, waren alle Duitschers, dus zonder uit
sondering, aan een vreemden heerscher geknecht, moesten alle Duitsehe
„staten troepen leveren aan een vreemden overweldiger en die onder
„vreemde leiding stellen om voor een vreemde zaak te strijden
„Geen Duitscher mag het onbekend en onverschillig zijn, dat, als
„Franschen en Duitschers ooit met elkaar zullen afrekenen, alle debet
„aan Fransche zijde en alle credit aan onze zijde staat. Alleen wij hebben
„van Frankrijk terug te vorderen wat het ons wederrechtelijk ontnomen
„heeftFrankrijk daarentegen heeft niets van ons te eischen, geen huis
„en geen boom.
1) "Deze studie werd geschreven naar aanleiding van de in 1840 door Thiers
opgeworpen stelling van de Fransche Rijngrens.
Men denke aan de overeenkomstige acties van Fransche zijde van 1914/18,
1924, 1935, 1936, en volgende
1005
