Vergelijkingen met het nomogram door den heer Schmitz
samengesteld zullen alleen worden gemaakt voor wat betreft tijd
winst en nauwkeurigheid, twee factoren, welke voor de artillerie
veel gewicht in de schaal leggen. Theoretische beschouwingen,
althans wat betreft formules, zullen tot het hoogst noodzakelijke
beperkt blijven, daar het nomogram een middel is tot graphisch
werken en uit de hieronder te bespreken practische constructie
van het nomogram de theoretische opzet voldoende blijkt.
Bij de volgende uiteenzetting worden de verschillende astro
nomische begrippen (benamingen der groote cirkels, welke men
zich op het hemelgewelf geconstrueerd kan denken, enz.) bekend
verondersteld.
II. THEORETISCHE BESCHOUWING OVER EN CON
STRUCTIE VAN HET NOMOGRAM.
1. Nemen we aan (zie fig. 1), dat we ons op den equator be
vinden, dan zal onze horizon juist zuiver door de beide polen gaan
en wel door de hemelpolen. In de figuur stelt bg NP-ZP de
horizon voor met NP en ZP als polen. TO is de equator, lood
recht op den horizoncirkel, in dit speciale geval gaande door het
zenith T, dus tevens le verticaal.
Boog Np-T-ZP is de meridiaan gaande door de beide polen.
Is S de zon in de ochtenduren met een noorderdeclinatie
van De verticaal gaande door S snijdt den horizon in C,
waaruit volgt, dat de boog NP-C het azimuth is van de zon op
het moment van waarneming en wel het N.O. azimuth. De z.g.
parallactische driehoek wordt dan ingesloten door den declinatie
cirkel NP-S-Q, de verticaalcirkel TSC en de meridiaan NP-L-T.
Hoek NP-T-S is de azimuthale hoek, hoek T-NP-S de uurhoek.
Gaan we nu het gegeven boldeel met al zijn lijnen projecteeren
op het verticale vlak VV gaande door de lijn NP-ZP, dan zien
we het volgende. De equator TQO zal zich projecteeren als een
rechte lijn nml. TM. De cirkelboog van den horizon ZP-O-NP
zal zich eveneens projecteeren als een rechte lijn en wel als
NP-M-ZP. De cirkel van den horizon is echter een parallelcirkel,
beschouwd t.o.v. het zenith T, dus alle parallelcirkels t.o.v. T
zullen zich in de projectie als rechte lijnen afteekenen. De verti
caalcirkels echter, zijnde alle groote cirkels, gaande door T en
loodrecht staande op den horizon, zullen zich niet als rechte lijnen,
maar als bogen projecteeren, convergeerende naar het zenith T. Dit
laatste is dus ook het geval met den verticaalcirkel TSC, dus de
azimuthale cirkel van de zon, die zich projecteert volgens de
gebogen lijn TH. De cirkel LSB is evenwijdig aan den equator,
omdat we voor de bepaling van het azimuth gebruik maken van
de declinatie op het moment van waarneming en zal zich dus,
evenals de equator zelve, projecteeren als een rechte lijn, even-
202
