deel is dan ook anders zij komt op rekening van de techniek, die
het eerst mogelijk maakte, in een betrekkelijk kleine ruimte heel
veel menschen te doen leven. Maar al te weinig wordt in de
economische leerboeken het toch zoo noodzakelijke verband gelegd
tusschen het opheffen van de korenwetten door Peel, die het einde
beteekende van Engeland als agrarisch land, en de ontwikkeling
van de stoomvaart.
Tot troost van de aanhangers van het in den aanhef genoemde
adagio, mogen we er hier op wijzen, hoe juist de enorme uitbrei
ding en de nog grootere mogelijkheden van de moderne techniek
de menschheid toch weer in een cirkel drijven. De dagelijksche
bombardementen van Londen doen weer denken aan de belege
ringen uit de zeventiende eeuw. Heeft niet menig oud huis een
bomvrijen kelder, dateerend uit dien tijd De techniek vernielt de
techniek. Het gevaar voor de Engelschen ligt niet in de houding der
bevolking, maar daarin, dat de technische inrichtingen, die de
metropolis met haar acht millioen zielen in stand houden de
waterleidingen, de gas- en electriciteitswerken en de spoorwegen
zonder welke in deze huizenzee geen leven mogelijk is, vernield
zouden worden. De techniek beheerscht de jonge wereld, gelijk
zij haar heeft geschapen het leven in de moderne wereld is
zonder haar niet meer denkbaar noch mogelijk. Denkt men het
verkeer weg en een groot gedeelte van de menschheid moet ver
hongeren.
De techniek beheerscht het leven en dus ook den oorlog. Nu
is het wel zeer merkwaardig, dat we hiervoor moesten vaststellen,
hoe het leven van den mensch tot voor zeer kort nog volkomen
door het handwerk werd beheerscht, daardoor aan zeer enge banen
was gebonden en duizenden jaren lang op hetzelfde niveau bleef
gehandhaafd.
Dit geldt echter niet voor den oorlog. Niet de uitvinding van
het kruit, maar de mogelijkheid, ijzeren en bronzen buizen te
maken, gaf aan den strijd een heel ander karakter. Tot in de
veertiende eeuw vochten de menschen nog juist zooals zij duizen
den jaren lang hadden gestreden de kogel werkte revolutionnee-
rend.
Merkwaardigerwijze is het de sterke uitbreiding van het Chris
tendom geweest, welke hier indirect een groote rol heeft gespeeld.
Men bouwde kerken en cathedralen met hooge torens en in die
torens moesten klokken hangen hoe hooger de toren, hoe grooter
de klokken. De klokkengieters kregen dus veel ervaring op het
gebied van het mengen en gieten van metalen daardoor werden
zij ook de aangewezen vervaardigers van de eerste kanonnen.
Het is in dit verband beteekenend, dat het kanon er eerder was
dan het geweer. Zeer begrijpelijk overigens de vervaardiging
van handvuurwapenen stelde hoogere technische eischen dan het
gieten van een zware bronzen buis. Het feit, dat men slechts enkele
vuurmonden noodig had maar zeer groote aantallen geweren
922
