10. DEMOCRATIE OF DICTATUUR (1)
door
G. L. REINDERHOFF,
Eerste Luitenant der Infanterie.
INLEIDING.
Wij willen trachten, in dit opstel inzicht te geven in de moderne
machtsideeën en deze toetsen aan de bestaande democratische
gedachte. Hoe gaarne die machtsideeën door hun voorstanders
als iets totaal nieuws, iets jongs worden aangemerkt, juist is
dit niet, omdat die ideeën reeds in de grijze oudheid hebben be
staan.
Wij doelen echter meer op den moderneren vorm daarvan, welke
in den jongsten tijd emaneerde in fascisme, Russisch communisme
of bolsjevisme, nationaal-socialisme, kortom de dictatuur.
Het zou dwaasheid zijn, de dictatuur niet te willen zien als
een reactie, als een gevolg van bepaalde toestanden, waarin de
volken kwamen te verkeeren.
Zoo is het in de allerjongste geschiedenis wel zeer duidelijk
gebleken, dat na den oorlog van 19141918, na de oorlogsmoeheid
en vooral na de depressie der vernedering bij de verliezers, sterke
nationalistische tendenzen optraden, die voor andere landen ge
vaarlijk konden worden.
Vele factoren hielpen mede, die tendenzen toe te spitsen. In
de eerste plaats de wereldcrisis, wellicht de grootste aller tijden,
die in 1929 haar hoogtepunt bereikte, een crisis, waarin ook de
knapste economen zich verloren en waarin onoplosbare tegenstel
lingen optraden, waarvan wij als voornaamste mogen noemen
een potentie van het productie-apparaat van een grootte als de
wereld nog nooit had gekend, terwijl aan den anderen kant
millioenen werkeloos aan den kant stonden.
De modernste economische wetenschap kon de problemen niet
aan, evenwicht was niet te vinden men wierp zich op de ge
nezing van het kwaad. Hier zocht men het in het groot-kapi-
talisme, daar in onevenredige grondstofverdeeling, elders waren
de politieke grondslagen fout en toch, men kwam er niet uit.
Wie de politieke geschiedenis der laatste jaren globaal heeft
gevolgd, weet hoe men zocht naar nieuwe wegen omdat men op
het oude spoor doodliep. Wij herinneren aan het „herzienings
rapport" der S.D.A.P. in Nederland, het „plan van den arbeid"
945