en practijk ontstellende verschillen vertoonen, om de eenvoudige
reden dat de in theorie uitgestippelde politiek der „totalitairen"
meestentijds dient als reclame. De handel bijv. leert ons dikwijls,
dat hoe slechter het artikel, hoe meer reclame er voor noodig
is het aan den man te brengen. Zoo ook hier. De reclame, de
propaganda, gaat zich veelal te buiten aan „leuzen", die echter
in de practijk later op de eigen wijzen worden uitgelegd, dan
wel geheel niet worden of zelfs kunnen .worden toegepast. De
„leuze" is het machtige middel om het volk te pakken, zich den
steun van bepaalde groepen te verzekeren door allerlei schoone
beloften, welke echter voor de dictaturen uitsluitend ten doel
hebben, den weg naar de macht te banen. Is het eenmaal zóó ver
en heeft het volk zijn lot in handen van leiders gelegd, dan is
hiermede de eerste étappe afgelegd. Afgewerkte leuzen, die niet
voor verdere verwezenlijking vatbaar zijn, worden zonder scru
pules als onnutte ballast weggeworpen om plaats te maken voor
nieuwe.
Het is de bedoeling, het volk met al deze schoon schijnende
zaken geestelijk voortdurend in beweging te houden, het niet te
laten doordenken, het a.h.w. in een staat van geestelijke ver-
dooving te brengen, want wee de leiding van een massa, die tot
bezinning komt en gaat nadenken, gaat herinneren wat werd
beloofd en niet verkregen. Elke volksbeweging heeft haar
leuzen gehad, heeft ze nog, maar het stuitende in de methode
der dictatoren is, dat hun propaganda er met voorbedachten
rade op is gericht, te misleiden. Wanneer wij de leuzen der demo
cratie daarmede vergelijken dan weten wij, dat hier idealen met
edelen achtergrond en met edele bedoeling worden verkondigd.
Zelfs al verwijt men der democratie mislukking, gevolg van
oorzaken en invloeden, welke echter het systeem niet raken, dan
nog treft haar ideaal-„verkondiging" geen blaam, omdat ze in
waarheid berust op het streven naar verheffing van den mensch
daartegenover staat de hang der dictatuur naar het materieele,
naar macht en geweld met negatie en onderdrukking van al wat
des menschen is.
FASCISME.
Italiëdat ben ikvermenigvuldigd met 43 millioen".
(Mussolini 1936).
FASCISME IS ITALIAANSCH.
Wat is Fascisme Ziedaar een vraag, die vele verschillende
antwoorden uitlokt. Is het een bepaalde staatsorde, een geloof,
een partij-idee Tal van antwoorden komen der waarheid nabij,
doch evenveel raken in de verte de kern niet.
In de eerste plaats moeten wij bij fascisme niet tevens naar
Duitschland zien. Er is maar één fascisme, dat is het Italiaanseh
951
