hang elders, werden gewonnen; de dreigende weerstand der
geestelijkheid was afgewend, althans sterk afgenomen.
Wij zien dus hetzelfde beeld als bij de houding t.a.v. de mo
narchie. Oogenschijnlijk de kerk eerbiedigen, oogenschijnlijk den
koning de eer laten, doch zelf de baas blijven en beide
gebruiken zoolang dit voordeelig uitkomt.
Dat Mussolini dit kan doen, willen wij nog gaarne aannemen.
Hij was de man, die het land aantrof onder omstandigheden,
welke alle succes beloofden voor een energieke poging tot op
bouw.
De generatie na Mussolini zal zien, een hal ven menschenleeftijd
(zeg bijv. Mussolini's regeerperiode) te hebben gewacht op de
verwezenlijking van vele beloofde welvaartswijzigingen. Ze
kwamen niet en ze zullen niet komen, evenmin als ze er nu zijn,
integendeel, Italië zal zich hebben verloren in een economische
uitputting. En dan is er, vooral idieel-staatsrechterlijk, zoo weinig
nieuws meer op dit gebied te propageerente rooven bij anderen
zal er ook niet veel meer zijn, leuzen tegen de kapitalisten zullen
evenmin veel opgeld meer doen. Het kapitaal in Europa zal
reeds zijn verteerd. Het zal zoo moeten gaan, of beter, het proces
vertoont zich nu al. De dictatoriaal geregeerde volken zelve zijn er,
ondanks hunne successen, nog nimmer zoo slecht aan toe geweest
als heden en het zal nog erger worden bij de algeheele wereld
verarming. Evenzeer zullen zij zich vergissen wanneer zij denken,
dat de hen omringende vazallen hèn tot welstand kunnen brengen
of zich, zoolang de vrijheid niet is verkregen, zullen uitsloven in
dienst van de overweldigers.
Wij hebben getracht, een vluchtige schets te geven van het
fascisme en vooral willen wij den nadruk leggen op de vele
tegenstrijdigheden in het systéem.
Het propageert de vaste hand, de ijzeren vuist het tegen
deel is waar. Het systeem slingert het volk van de eene utopie
naar de volgende. Het belooft welvaart, het brengt algemeene
verarming. De Italiaan minacht, bespot den Duitscher zijn
regeering reikt Hitier de hand, niet echter het Italiaansche
„volk". Het belooft den arbeider bescherming, het maakt hem
tot slaaf. Het geeft den koning de eer en het maakt hem in ons
oog tot een marionet, die indien de omstandigheden het eischen
op zijde wordt gezet. Het sluit vrede met de kerk doch valt
thans dezelfde kerk herhaaldelijk aan, noemt haar anti-nationaal
zoodra ze haar stem laat hooren tegen het oorlogszuchtige ultra-
nationalisme. Het verkondigt ridder-idealen doch munt uit in
sluipmoorden (Albanië, enz.). Van deze opsomming is alles met
feiten bewijsbaar wij konden het overal weer zien en hooren.
Het Italiaansche volk leverde voor de geheele wereld wel het
sprekende bewijs, weinig ruggegraat en weinig persoonlijkheid te
957
