immer in de schaduw zouden zijn gebleven. Hoe verachtelijk
deze beginselloozen ook zijn, ze zijn zeer gevaarlijk omdat ze
werktuig blijven, gehoorzaam en gedwee in de handen van de
leiding.
Willen wij met dit alles beweren, dat de democratie ons in de
practijk het begenadigde systeem bracht Geenszins, want ook
dat heeft de wereld zich nog veelal slecht waard getoond en wij
komen hierop terug.
De twijfelaar vraagt„Is het dan mogelijk, een coördinatie van
alle in een volk levende krachten te verkrijgen zooals hij dit
vermeent bij de dictatuur waar te nemen Wij zullen dit zeker
niet volmondig bevestigend beantwoorden de bewijzen van het
tegendeel zouden een handig debater voor het grijpen liggen. Wij
zeggen een handig, doch niet een verstandig debater.
Het gezag van een enkeling, in de dictatuur of half-dictatuur
(Polen) op macht berustend, bij de democratie (Tsjecho-Slowakije)
op overwicht, heeft doorloopend het gebrek aan bestendigheid
vertoond. Het volk raakt immers te veel ingesteld op het genie
van zulk een krachtfiguur.
Na den dood van Masaryk, één van de groote democraten van
den laatsten tijd, had Tsjecho-Slowakije geen werkelijk groot
man als vervanger het werk stortte ineen. Na het einde van
Pilsoedski, een aangebeden leider, bleek Rydz-Smigly niet opge
wassen tegen de hevige stormen èn zijn land werd vernietigd. Na
Kemal Pasja's dood braken aan alle zijden moeilijkheden voor
Turkije uit en niemand is zeker van het lot van dit land. In hoe
veel heviger mate geldt dit niet voor de dictatuur, waar elke soe
pele overgang op een nieuwen leider ontbreekt.
Tot op zekere hoogte houdt men het op het genie van dien
leider. Hij weet of bereikt inderdaad meer dan wie ook hij verzet
meer werk, hij heeft succes, doorloopend, maar normaliter is zulk
een figuur niet bij opvolging te vinden.
Men moet, of men wil of niet, te langen leste tot de conclusie
komen, dat twee menschen meer weten dan één, dat critiek voert
naar verbetering en opbouw en dat het afsnijden van critiek leidt
tot verwijdering van de leiding van het volk, steeds verder en
verder. De leiding is dan op den duur niet meer de uitvoerster
van den wil des volks, maar de massa dient naar de pijpen te
dansen van enkelingen, naar hun ideeën, die echter niet meer van
het volk zijn. Dit is de weg die leidt naar de onbeperkte, onbe-
heerschte en fascineerende tyrannie, die terug voert naar primi
tiviteit, naar het horden-tijdperk, met dit verschil, dat het geluid
van den tam-tam is vervangèn door den modernen dreun van den
tot robot geworden mensch.
Misschien spreekt dit nog wat duidelijker wanneer wij de Duit-
sche, zwaar dreunende militaire marschmuziek vergelijken met de
beschaafde tonen van de muziek onzer beroemde Koninklijke
Militaire Kapel.
1040
