Zien wij wederom naar Nederland, dan nemen wij aan, dat
het op zich zelf staand niet te gronde zou zijn gegaan aan
zijn democratischen bestuursvorm, ondanks de onmogelijke varia
ties van politieke partijen en richtingen. Aan werkelijke uitersten
ging het ook niet mank. Communisme noch nationaal-socialisme
hadden een kans, konden na vele jaren schetterende propaganda
niet meer dan enkele procenten van de bevolking omvatten.
In België, waar de volkswelvaart op lager peil stond, waren
de reacties grooter, doch vooral in Frankrijk, waar de bevolking
het, sociaal gezien, verre van goed had, bleek de bodem veel
vruchtbaarder te zijn voor het extréme zaad. Toch was de zeer
specifieke Fransche geest een waarborg, dat tenslotte de rede
de overhand zou houden. Een bepaald conservatisme dat in het
voor het overgroote deel in den grond bourgeois volk leefde,
vormde een natuurlijke rem. Dit bleek vooral na 1938, toen het
volk wakker was geschud door de excessen van de naar ver
houding zeer kleine groep „moscovites"Deze verschijnselen,
evenveel bewijzen van innerlijk weerstandsvermogen, leeren ons,
dat volken, die voldoende intelligentie en voldoenden individueelen
zin hebben, daarmede eigenschappen bezitten, die behoudend
werken op de eenmaal verworven democratische staatsstructuur.
Het karakter van het volk is hier hoofdzaak. Echter bestaat de
wereld, Europa, niet uit Nederlanders, Belgen of Franschen alléén.
Dezelfde behoudendheid, die de nationale politiek hoe dan
ook en zij het met schommelingen in den koers kon houden,
deed onvoldoende belangstelling bestaan voor hetgeen zich buiten
de natie afspeelde.
HET VERSCHIL IN „TEMPO" TUSSCHEN DEMOCRATEN
EN TOTALITAIREN.
Wij wezen daar ten aanzien van Nederland in het begin van
ons opstel reeds op. „Naast de deur" groeide een Duitschland op,
dat niet meer met volkssouvereiniteit, parlementen en in demo
cratischen zin verantwoordelijke ministers werkte, doch alle
regeeringsmacht legde in handen van enkelingen. Ook in Italië
waren de democratische vormen verdwenenzij hadden plaats
gemaakt voor een corporatief staatsbestel.
Het verbazingwekkende is dan, dat de democratische landen
stelselmatig, ja hardnekkiger zelfs, nog aan het (rustigere) parle
mentaire systeem vasthielden en daardoor een ander tempo bleven
volgen dan de z.g. dynamische buurstaten. Het evolutionnaire
systeem der democratieën, het conservatisme tenslotte, kreeg een
statisch karakter, vergeleken met de dynamiek bij den buurman.
Waartoe deze dynamiek in Duitschland, Italië en Rusland leidde,
zetten wij vroeger reeds uiteen. Na de nationale stabilisatie van
het totalitaire systeem volgde onherroepelijk de internationale,
welke met zich bracht een volkomen wijziging in krachtsverhou-
1104
