is toegevoegd, voor het treffen van geïmproviseerde maatregelen
bij gebruik van gas door den vijand. Eenzelfde taak rust op de
commandanten van (Hd.)V.P.An. die een colonne volgen; door
eigen onderzoek of door het opdragen van verkenningen aan de
bij hunne eenheden ingedeelde officieren van gezondheid kunnen
zij den arts van de afdeeling, waartoe zij behooren, van vrijwel
volledige gegevens omtrent mogelijkheden van oprichting van een
Hd.V.P. voorzien. Ook in hoogere staven zal de arts voortdurend
op de hoogte moeten blijven van de tactische mogelijkheden
spoorwegvervoer, eventueel vervoer te water, complexen, geschikt
voor de oprichting van een veldhospitaal, zullen telkens opnieuw
in beschouwing moeten worden genomen.
Wanneer hierna thans nog eenige minder algemeene medisch-
tactische beginselen worden behandeld zij vooropgesteld, dat het
geenszins in de bedoeling ligt, daarbij algemeen geldende regels
te geven. Het A.T.V. I zegt reeds op de eerste pagina, dat géén
twee gevallen denkbaar zijn, waarin gevechtshandelingen volgens
eenzelfde plan en met toepassing van volkomen gelijke methoden
ten uitvoer zouden kunnen worden gebracht. Daarom is tactiek
ook minder een wetenschap dan wel een kunstin elk afzonderlijk
geval komt de persoonlijke factor naar voren, moeten de mid
delen volgens de persoonlijke visie, slechts gebonden aan de alge
meene regels, worden gebruikt. Men hoede zich voor de opvatting
„in dit geval doe men dat" want, al zou hierbij het dat vast te
leggen zijn, het dit varieert voortdurend.
Reeds bij den afmarsch van den troep uit het kantonnement
dient de arts zijn gedachten te laten gaan over de mogelijkheid tot
afvoer van zijn gewonden. Vergeten wij niet dat hij, bij de moderne
bewapening, reeds in de eerste oogenblikken van den marsch door
luchtaanvallen, door het optreden van vijandelijke gemechani
seerde eenheden, voor de noodzaak van ingrijpen kan komen te
staan.
Bij de geneeskundige oefeningen bestaat veelal de neiging, den
afvoer van gewonden bij de Hd.V.P. te beëindigen wij realiseeren
ons vaak al te weinig, wat er hierna met hen moet geschieden.
Het O.V.G.D. geeft aan, dat gewonden en zieken, die uit het
operatiegebied moeten worden afgevoerd, op het evacuatiestation
worden overgegeven aan den Dienst van Aan- en Afvoer wan
neer deze dienst niet in werking is gesteld, neemt de commandant
zelf wel zeker op advies van den arts maatregelen voor de
evacuatie.
Voor een zelfstandig optredende afdeeling zal de arts zich dus
de maatregelen, benoodigd voor de verdere verzorging van zijn
gewonden, helder voor oogen moeten stellen. Maar ook voor een
afdeeling, die deel uitmaakt van een grooter geheel, zal de arts
op de hoogte moeten zijn van wat er verder met zijn patiënten
gebeurthij zal moeten weten, op welke instantie hij terug moet
146
