96
veel resultaat heeft gehad. De gegeven overwegingen hadden te Londei
ook bedacht kunnen worden. De laatste zin is, dat de Admiraals en dc
generaals Monro en Birdwood all agree. Doch uit het rapport der commissie
van onderzoek blijkt verder, dat Birdwood er tegen was, zij het dan ook
op politieke gronden en dat de admiraal de Robeck Hellas wilde behouden.
Doch de Robeck werd ziek en vervangen door Wemvss. Onvermoeid begon
deze nu van 25 November tot 8 December te telegrafeeren om de Darda-
nellen met de vloot te forceeren! Het Bulair-plan kwam daarbij weer voor
den dag. Gelukkig (ook voor den voorsteller) werd daarop niet ingedaan,
maar nam eindelijk de Engelsche regeering het besluit Anzac en Suvla
te ontruimen op 18 en 19 December, terwijl op 23 December besloten werd
ook Hellas te ontruimen (op 8 januari). Te voren waren alle Fransche
troepen naar Saloniki overgebracht.
XXV. DE ONTRUIMING.
Van de geheele expeditie is de ontruiming van het schiereiland wel het
meest verrassende gedeelte. Het verloop vormt een duidelijke schets van den
toestand van uitputting, waarin zich de beide partijen bevonden. Niet alleen,
dat de Engelschen evenmin als de Turken vooruit konden, ook de laatsten
deden geen ernstige pogingen meer om de aanvallers te verdrijven en zoo
kon het geschieden, dat de Anzac-Suvla linie ontruimd werd. zonder dat
de Turken er iets van merkten. De terugtocht werd vergemakkelijkt door
de omstandigheid, dat de afstand tot de kust afwisselde van niet meer
dan 14i/2 K.M., zoodat een vergelijking met terugtochten, hetzij op andere
fronten, hetzij in den bewegingsoorlog, niet gemaakt konden worden.
Het plan van generaal Monro was de resultante van een aantal tegen
strijdige eischen, zooals een tactisch vraagstuk steeds, doch nimmer in die
mate vertoont. De voorbereiding moest een maximum, de ruchtbaarheid een
minimum worden. Er moest gewaakt worden tegen een paniek, die gemakke
lijk uit overijling zou kunnen voortvloeien en tevens moest alles zoo snel
mogelijk in zijn werk gaan. Zoo min mogelijk mocht materiaal verloren gaan
en toch moest niet alleen het strand zoo weinig mogelijk van zün uiterlijk
verliezen, doch tevens moest de artilleriewerking zoolang mogeliik worden
voortgezet. De nacht was de aangewezen tiid voor het afbreken van de voe
ling. Vandaar, dat reeds te voren het schieten na het invallen der duisternis
gestaakt was en dat dan zooveel mogeliik stilte in acht werd genomen. Ge
durende een week werden voorraden en paarden ingescheept, maar toch nam
men de voorzorg den viiandeliiken vliegdienst te misleiden, door nu en dan
dieren te ontschepen. Verder werd gezorgd, dat de aflossing in de loopgraven
geregeld geschiedde en door vliegeniers de voorwaartsche beweging in de
verbindingsloopgraven van reserves werd opgemerkt. Bij het inschepen van
kanonnen en munitie moest er op gerekend worden, dat slecht weer de
beweging belangriik zou kunnen vertragen, zoodat het noodig kon worden
weerstand te bieden en dus een deel dier kanonnen noodig zou zijn. Daar
bij was het verder onvermijdelijk tot het laatst eenige vuurmonden achter
te houden en dus te laten staan.
In tegenstelling met een landing zou eenige demonstratie of schijnbe
weging niet de aandacht van den viiand hebben afgeleid, doch een toe
passing geworden ziin van het spreekwoord over het wakker maken van
slapende honden. De in het teeken van afmatting staande loopgraven oorlog
(speciaal als die pas begonnen is) leent zich juist het best voor een af
trekken met stille trom. Door nevenbewegingen zouden reserves van den
viiand gealarmeerd en ziin voorste linies tot waakzaamheid geprikkeld
worden. De generaal Monro heeft dan ook geen enkele poging tot demon-
streeren gedaan en de uitkomst bewees zijn goed inzicht.
De troep mocht zelve niets van de plannen merken en de geringe
activiteit des nachts mocht niet opvallen. De toegenomen arthlerjewerking
van den viiand kwam daarbij goed te pas. On 27 November waren
Oostenriiksche mortierbatteriien geplaatst op den Kodia Tsrh'emen Dagh op
het Z. front stonden sedert kort bij Krithia enkele Skoda mortieren in nlaafs
van de gebrekkige huln-munitie konden weer proiertielen van Dnitsch
fabrikaat verschoten worden, door den ..Balkan-corridor" aangevoerd.
De nacht van 19 op 20 was hestemd voor de alueheele ontruiming.
Van 10 tot 17 was telkens ingescheept (bij duisternis) wat gemist kon
