98
het strand teruggekeerd, deels naar de 2e linie. Om 11.15 werden de loop
graafmortieren teruggenomen en een half uur later het saillant van de 32e
Diigade ontruimd. Toen om 1.15 de laatste onderdeelen teruggingen, be-
hoefden zij niet in de 2e linie stand te houden, doch konden zij direct naar
het strand door gaan. Om 2.30 toen verder alles ingescheept was, konden
de aatste 200 man van de 32e brigade, waarbij de twee generaals de 4e linie
verlaten en bij Suvla Cove embarkeeren. De restanten voorraden werden
m brand gestoken, and the hand was played.
°P overeenkomstige wijze was de rechter sector in ongeveer denzelfden
tijd ontruimd. Het schijnt wel, dat over het geheele front door den ver
dediger op oostersche wijze gewaakt is, daar nergens iets bemerkt werd
ook niet aan het Anzacfront.
Hier werd hetzelfde procédé gevolgd; 6000 man moesten den laatsten
nacht inschepen. Hier liepen de verbindingen straalsgewijze samen. De uiter
ste lijnen waren 4 a 5 K.M. lang, de middelste kort, maar steil. De vleugels
der positie moesten hier het eerst ingetrokken worden. Met ongeladen gewe
ien, zondei te rooken of te spreken, bajonet af, ging het langzaam terug. Om
8 uur werden de eerste 2000 man ingescheept.
Om 10 uur trok de tweede ploeg terug en bleven kleine detachementen
van 150 a 170 man de linie bezetten tot 1.30, op welk uur ook die bij
gedeelten terug gingen. Toen liet men onder de dichtsbijgelegen Turksche
loopgraven een mijn springen. „Three and a half tons of explosives
were used to throw a barrier across this entrance. From that same Nek
the Australians were rushing down the track to the boats waiting, by the
pier." Als die gegenüber stehenden tiirksichen Truppen nach der Sprengung
vorbrachen urn den Trichterrand zu bezetzen wie dies allgemeiner Befehl
war fanden sie keinen Widerstand. (L. v. S.) Er vielen nog enkele schoten
uit de Engelsche stellingen, daarna was alles stil. De loopgraven werden
onbezet bevonden, doch de Turken konden wegens de trapmijnen slechts
langzaam voortuitgaan.
Om 4 uur kwam het bericht binnen bij Liman von Sanders, die aanstonds
een algemeen voorwaartsche beweging beval, ieder onderdeel rechtuit naar
de kust. Aber die Befehle werden nich so schnell durchggeben, wie man
hófft, besonders^ wenn es sich urn zwei verschiedene Sprachen handelt.
Omtrent de pogingen van de Engelschen om. niets te laten merken, vinden
wij bij L. v. S. nog het volgende. Het was aan enkele batterijcommandanten
wel opgevallen, dat de Engelsche artillerie minder schoot, doch dat was
reeds gedurende eenigen tijd een gewoon verschijnsel: dan toonde het
scheepsgeschut regelmatig een verhoogde actie.
Het spreekt wel van zelf, dat de Engelsche opgaven omtrent het achter
gelaten materieel niet kloppen met hetgeen de Duischers opgeven gevonden
te hebben. Volgens Engelsche gegevens waren bij Anzac een 9-tal onbruik
bare kanonnen achtergelaten en waren alle magazijnsvoorraden, die nog
op het strand lagen verbrand of werden den volgenden dag door de
scheepsartillerie verder vernield. Denkelijk zullen wel groote voorraden zijn
blijven liggen, anders was het niet zoo goed gelukt het inschepen te ver
bergen. Het is overigens een zaak van ondergeschikt belang. Geheel onjuist
is echter (ook blijkens het werk van L. v. S. zelve) de beschrijving als
zoude de terugtocht één groote débacle geweest zijn, voorkomende in „Der
Kampf urn den Orient" door een onbekend (quasie? staff-) officier uit de
omgeving van L. v. S. geschreven.
Door Liman von Sanders werd nu een aanval op het Zuid-front voor
bereid. Het 2e Turksche leger dat einde November '15 door het Turksche
hoofdkwartier voor Gallipoli bestemd wat en voor een grooten aanval ge
traind werd, was hiervoor nu niet noodig en kon in Thracië met de kust
bewaking belast blijven. Op het Z. front waren reeds 4 divisies in stelling
Met 8 aan te trekken divisies en met behulp van reeds uit Duitschland
gezonden technische troepen 2) zou de aanval gedaan worden. Doch daarvoor
1) Enkele dagboeken VPrmelden de grap van 8en achtergelaten gramma-
foon, die de Tipperary speelde. Tommy liet allerlei opschriften, kaartTes p.p.c.
en ders-elpke achter.
2) We vinden bjj L. v. S. omtrent dis troepen vermeld, hoe de Pommersche
en Meeklenburger Pioniers heimwee kregen naar hnn groene velden, terwijl
