268
epidemische ziekten, en heeft onder den naam van //verspreidings-stelsel"
reeds eene groote beroemdheid verkregen.
Voor het vervoer over land bestaan in Indië, voor zoover ons bekend
is, geene afzonderlijke voertuigen; op Borneo's Zuid- en Oostkust zagen
wij nimmer een ander middel van vervoer, dan de door dwangarbeiders of
koelies aan een bamboe gedragen scheepshangmat, die voor lijders met
geschoten beenbreuken bijna gelijk staat met een doodvonnis en waarvan
wij ons de critiek zullen besparen.
De vervoermiddelen voor zieken en gekwetsten moeten in het algemeen
aan de volgende vereischten voldoen. Ze moeten zoo mogelijk door een
of meer menschen kunnen bewogen worden; liefst niet door dieren, wier
onderhoud, voeding en verpleging kostbaar en omslachtig is; de inrich
ting moet van dien aard zijn, dat de lijder eene geschikte ligging heeft,
liet gewonde lid in gepaste houding geplaatst en de randsel met de wapens
opgeborgen kan wordende transportmiddelen moeten uitmunten door
stevigheid en duurzaamheid, gepaard aan lichtheid; ze moeten slechts
weinig plaats innemen; eindelijk moeten ze van uitstekende stalen veêren
voorzien zijn, om de uit de oneffenheden van den bodem voorkomende
stooten zooveel mogelijk te breken zoodat zij geschikt zijn voor gebaande
en ongebaande wegen.
Het transport in de nabijheid kan geschieden door draag- en raderbaren,
door cacolets en litières, die echter in onze Indische oorlogen, met het
oog op de ongebaande en smalle wegenook* voor grootere afstanden zou
den moeten dienen. Het zou doelloos zijn, eene breedvoerige opsomming
en beschrijving te geven van de vele middelen tot vervoer van zieken en
gekwetsten, in vroeger en later tijd gebruikt, omdat de meeste voor onze
Tndische oorlogen geheel ongeschikt zijn.
Onder de draagbaren verdient wellicht de draagbaar van het Haagsche
comité, met stokken van bamboe, wegens hare lichtheid aanbevelingterwijl
de veld-brancardsvooral die met gebroken stokken, en de bed-bran-
cards van Herckenrathbenevens de hangmat-raderbaren van de Mooij
voor onze Indische veldtochten, ons minder doelmatig voorkomen, even als
de door de Engelsche gebruikte dhulies, dandies en swingcals.
Onder de raderbaren komen ons de rader-draagbarendie de ridders van
de orde der Johannieten in den Duitsch-Deenschen oorlog met uitstekend
gevolg bezigden, en waarover de veldtochten van liet Oostenrijksch-Mexi-
caansch leger een zeer gunstig licht verspreiden, het doelmatigste voor,
om ook in onze Indische oorlogen gebruikt te worden.
Deze rader-draagbaren zijn oorspronkelijk van den Berlijnschen rijtuigfa
brikant Joh. Neuss, die binnen twee weken een groot aantal aan de Joh an-
