82
Afdeeling van Borneo), den dag van te voren ten koste van 38 dooden en
gekwetsten aan den vijand ontworsteld, in een' regen- en stormachtigen
nacht, van alle hulpmiddelen ter verpleging verstoken, zonder levensmid
delen, zonder legstroo, ja zelfs zonder eenig ander licht als een ellendig
nachtpitjedoor zout-vleeschvet gevoedliet gekerm en gejammer der in
het water drijvende gekwetsten zich boven regengekletter en stormgeloei
had hooien verhellen, en die ongelukkigen den volgenden dag met ver
brijzelde ledematenmet doordringende buik- en borstwondenlangs een
smal, ongebaand, overal door boomstammen versperd pad, en later in
kleine ranke vaartuigen 24 uur zonder voedsel, zonder eenige verversching
moest transporteeren naar een versterkt bivouak te Ampah, waar gemiddeld
drie voet water stond, en dit slechts bereikte toen reeds twee gekwetsten
overleden waren; nadat ik deze jammer en ellende had aanschouwd, leerde
ik inzien hoe machteloos onze kunst is, wanneer haar de vereischte hulp
middelen ontbrekenmaar bewonderde ik tevens zooveel grootheid van
ziel, zooveel mannenmoed en zelfverloochening, dat het denkbeeld zich
vaster dan ooit bij mij wortelde, dat de staat in het belang zijner strijders
nooit te veel kan doen.
Onwillekeurig rijst bij het zien van zulke ellende de vraag van den
Engelschman Tvvenning bij ons op, //of het niet geoorloofd zou zijn, een
gekwetstebij wien niet de minste hoop op genezing bestaatden troost
der eodsdienst f°e te dienen, hem een kort oogenblik tot nadenken te
schenken, en aan zijn smartvol lijden op de meest korte en minst pijnlijke
wijze een einde te maken, voordat hij misschien eenige uren later, onder
verschijnselen van hersenkoorts, met godslastering op de tong, bezwijkt."
'Zulk een voorstel doet onze haren te berge rijzen; in naakte woorden
wordt hier opzettelijk moord, met het oog op de eischen der mensch-
lievendheid, gepredikt.
In dit voorstel ligt de ellende van den oorlog in al hare naaktheid
opgesloten, en toch hij, die op het slagveld den wanhopigen doodstrijd
van door de kunst veroordeelde gekwetsten heeft aanschouwd, en de hart
verscheurende jammerkreten heeft gehoord, die aan hun door pijn ver
trokken mond en van angst beklemde borst ontvloden, zal zich kunnen
verklaren, dat zulk een avontuurlijke maar vreeselijke voorslag in 's men-
schen brein kan opkomen.
De Indischen oorlogen zijn niet minder vreeselijk dan de Europesche;
wanneer in een Europeschen oorlog, duizende en duizende soldaten met
krijgsmuziek in gesloten drommen, en als het ware één ligchaam vormende,
tegen den vijand oprukkenverliest zich bij de afzonderlijke personen
meer en meer het gevoel van individualiteit; wanneer houderde vuurmon-
O CJ
