216
artikelen. Terwijl de een meent, dat van de beslissing omtrent de
slooping der vestingwerken van groote steden de bloei der nijver
heid en de welvaart van lionderdduizende wakkere staatsburgers af
hangt, uit een ander het gevoelen, dat de versterking van groote
steden, tegenover een wisselvallig nut gedurende den oorlog, in
vredestijd maatschappelijk kwaad kweekt, ja, "de levensaderen en
zenuwen van den staat doorsnijdtWij moeten intusschen ook ten
aanzien van de groote versterkte steden in het algemeen volharden
in de vroeger uitgesprokene bewering (ook de hier bedoelde beschou
wingen hoop ik later mede te deelen. Ta.), dat bij zulke schilde
ringen werkelijke overdrijvingen en verkeerde opvattingen heerschen,
zooals de laatste tijd ten gevolge van het luidruchtig geschreeuw
der belanghebbenden zeer licht doet ontstaan, en dat meestal slechts
eene voor de belangen van den staat tamelijk onverschillige ver
schuiving van de brandpunten der nijverheid plaats vindt, waarnaar
zich, althans lij alle reeds bestaande vestingende particulier bij
tijds inrichten kan en moet. Meestal is juist bij de groote steden
de oprichting van allerlei etablissementen in den derden en zelfs den
tweeden verboden kring mooglijken als daarbij niet vooraf uit on
bedachtzaamheid of kwaden wil in strijd met de wet wordt te werk
gegaanzoodat later kostbare middelen van herstel noodig en door
de ambtenaren met dwang moeten aangewend worden kan zult
eene onderneming dikwijls zeer goed, zonder noemenswaarde stijgiw)
van de aanlegkostennaar de bepalingen op de verboden kringen
tot stand komen. Bijna in alle gevallenwaar de bezwaren over de
hardheid van de wet op de verboden kringen betreflende zulke on
dernemingen worden geopperdkan men aantoonendat groote na
latigheid of een op trotsche wetsverachting steunende geest van verzet
de aanleiding tot het ontstaan van de moeilijkheid waren, of dat
men in den aanvang het lastige van enkele formaliteiten schuwde en
later er eene eer instelde het eens onrechtmatig begonnene door te
zetten. Wie dat doet, heeft zelf de gevolgen te dragen en tot be
klag geen recht.
Yoor zoo verre nu de aanleg van fabrieken, steenbakkerijen eu
dergelijke in den derden verboden kring in overeenstemming met de
bestaande bepalingen mooglijk is, blijft voor de oprichters eigenlijk
slechts de last over, dat het verkeer door den met 300 tot 1800
passen vermeerderden afstand van de stad in enkele opzichten moei
lijker gemaakt wordt. Yoor enkele takken van nijverheid, zoo als
hout- en kolenhandel, lig- en bereidingsplaatsen van bouwmaterialen
