254
verlies, en in de tegenwoordige nederlaag ligt dikwijls het ver-
kregeue recht op toekomstige overwinning. Onder alle omstandig
heden blijft het de hoofdzaakin wederwaardigheden niet te wanho
pen, maar moedig vol te houden, en juist dit volhouden, tot dat
het geluk zich keert of althans de tegenstander uitgeput is, moeten
goede vestingen den zwakkere mooglijk maken. (Dat ook de over
het geheel sterkere gebruik maakt van vestingen tot bepaalde oor
logsdoeleindenis natuurlijk daardoor niet uitgesloten; zwakte en
sterkte wisselen in den oorlog bij beide partijen zeer af naar tijd
en plaats; de over het geheel zwakke kan zeer goed op vele af
zonderlijke punten tijdelijk de sterkere zijn. Zoo bewezen in den
Noord-Amerikaanschen oorlog dikwijls ook aan het sterkere Noor
den bevestigde plaatsen goede dienstenb. v. Fort Monroe in Vir-
ginië, Washington, Nashville, St.. Louis en andere. Meer nog
leed hij echter door het gemis daarvan.) Bij niet al te groot ver
schil in sterkte gelukt het in den regel den zwakkere de sterkere
uit te putten, en in het ergste geval verschaffen zij den verwonnene
de gelegenheid door wanhopigen tegenstand den strijd roemvol te
eindigen. Het is de zaak van den staatsmanzoowel als van den
veldheer, ter juister tijd te beoordeelen, of de medewerking van
de vestingen voldoende zal zijn om het krijgsgeluk te doen wenden,
eene vraag, die op het gebied van het moeilijk berekenbare valt,
wat als het eigenaardige van den oorlog wordt beschouwd, en waar
bij de dwaling en verkeerde berekening groote speelruimte vinden-
Waar, bij voorbeeld, zulke verschillen in strijdmacht heerschen als
tusschen de noordelijk en zuidelijke staten van de Noord-Ameri-
kaansche Unie, kan het nauwlijks verwondering baren als op den
duur alle versterkingen den zwakkere niet helpen; twintig millioen
menschen met oneindig krachtiger andere middelen moeten als zij
willenten laatste in den regel vijf millioen menschen tot onder
werping brengen. In zoo verre als een oorlog in het algemeen
berekenbaar is, was er toen vooraf geen gunstige uitslag aan het
Zuiden te voorspellen en toch matte de taaie wederstanddien
het Zuiden met behulp van zijne versterkte plaatsen bood, het Noor
den zoo af, dat het sluiten van een' vrede (en alzoo de voortdu
rende scheiding) aan een haartje hing. Zonder de persoonlijke waarde
van den oorlogsminister Staunton en zonder zekere onheilzwangere
misslagen bij Atlanta, die den marsch van generaal Sherman naar
Savannah mooglijk maakten, had de oorlog nog in het laatste mo
ment een anderen loop kunnen nemen.
