458
Kaken, eene langdurige studie van de menschen en instellingen, die
hij beoordeelt, en bovendien eene zekerheid van blik, eene kracht
van redeneeren, eene verhevenheid en onpartijdigheid van waardeering,
die niet het deel zijn van een' gewonen geestmoeten toekennen.
De titel duidt de scherp bepaalde eenheid van het onderwerp aan,
maar hij laat niet raden, met welk eene strengheid van methode
dit onderwerp behandeld wordt. Eigenlijk gezegd is dit werk slechts
de gemoedelijke en wèl overdachte inspanning van een' man van
hart, die het antwoord zoekt op deze verschrikkelijke vraag: Hoe
heeft het kunnen plaats grijpen, dat een Eransch leger van bijna
'200,000 man binnen weinige weken er toe gebracht werd zich met
wapenen en bagage op genade en ongenade over te geven aan een'
vijand, die ternauwernood sterker in getal was?" Dit feit zonder
wederga, dat boven alles voor den schrijver eene pijnlijke persoon
lijke smart is, schijnt hem tevens een niet te ontcijferen raadsel toe.
Evenzeer als het zijn soldatenhart doet bloeden, brengt het zijn ver
stand in de war, en om licht te doen schijnen op de geschiedenis
van deze onbegrijpelijke ramp verzamelt hij zijne herinneringen eii
legt onder de oogen van het publiek eenige der gegevens, die
dienen kunnen tot oplossing van het vraagstuk.
In den aanvang bepaalt de schrijver zich tot eene vlugge ver
melding van de feiten. Zijn verhaal volgt den loop van den veld
tocht en eerst schijnt het, dat alles zich zal laten verklaren door de
krijgsgebeurtenissen, maar langzamerhand dwingt het scherpe onder
zoek van de bewoordingen der lastgevingen en berichtenvan de
dagteekeningen en cijfers, hooger op te klimmen. Kenteekenen,
met zorg verzameld, met zorg in hunnen samenhang beschouwd,
wekken onverwachte vermoedens op en doen voor de ongelukken,
die over de heldhaftige soldaten zullen losbarstennaar andere oor
zaken zoeken dan de officiëele. Naarmate het tot in bijzonder
heden afdalende, oplettende, scherpzinnige onderzoek voortgaat,
vallen de oppervlakkige verontschuldigingen en de gemakkelijke
verklaringen ineen, de figuren van den tweeden rang worden flauwer
voor het oog, het aandeel van het toeval en van het onvoorziene,
waarop men alles zou willen schuiven, wordt geringer; eindelijk,
de verantwoordelijkheid, die versnipperd was, komt helderder te
voorschijn uit de schijnbare verwarring van de onderdeelen, en valt
met geheel haar gewicht neder op hetzelfde hoofd. Men voere niet
langer het toeval, het wisselvallige van den krijg, de afgezaagde
onmooglijkheden van getal, tijd, plaats en omstandigheden aan. Dat
