485
twee legers, die zij straks nog had, bleef haar nog slechts één
over, het ininst talrijke en het minst degelijke, dat van Mac-Mahon.
Zij bevond zich op hare beurt op gelijken tweesprong als waarop
de maarschalk Bazaine eenige dagen vroeger gestaan had zij moest
het leger van Mac-Mahon redden door een' vastberaden en goed
geleiden aftocht, of wagen het te verliezen en met dat leger alles
te verliezen door een'gevaarlijkenstouten coup de mai?i, in de hoop
op eene groote overwinning, die de vereeniging van de twee legers
zou bezorgen, eene vereeniging, verzuimd te Borny en te Rezon-
ville. Toen het ontwerp in beraadslaging werd gebracht, stemden
eenigeu der geraadpleegden er voor, het leger in Metz aan zijn lot
over te laten, opdat men het leger van Chalons ongeschonden zoude
behouden. Het is tastbaar, dat dit besluit, hoe smartelijk ook, het
eenig militaire was, 't welk waarde had. Het was, letten wij hierop
wel, de eenige geregelde strijdmacht, die overbleef, ongeveer hon
derd duizend man, een aanzienlijk materieel, officieren, kaders, alles
wat ontbrak, toen men zich aan de Loire in allerijl beijverde om
zonder soldaten, zonder kanonnen, zonder geweren weder een leger
te scheppen. Welke bedoelingen gaven het bevel in, naar Sedan
op te rukken? Ik spoor ze niet op, ik spoor hier slechts de daden
op, en deze daad is, na den misslag, die de Duitschers vergunde
het Fransche leger voor Verdun af te snijden, de grootste militaire
misslag van dezen oorlog.
De tocht van den maarschalk Mac-Mahon was te gewaagd, dan dat
de regeering niet alles in het werk zou stellen om er de gevaren
van te verminderendat is, om aan den maarschalk eene afleiding te
bezorgen aan de zijde van zijn' wapenbroeder, die in Metz opge
sloten was. Kloeke mannen werden afgevaardigd om den maarschalk
Bazaine den marsch van het leger van Chalons aan te kondigen.
De regeering had de stellige overtuiging, dat eenige zijner zendelin
gen Metz waren binnengeslopen en de dépêche ter hand hadden ge
steld. Maar van den kant van Metz was het treffen van 26 Augustus
slechts eene eenvoudige demonstratie; dat van 31 Augustus, of
schoon ernstiger, liep op niets beslissends uit, en de maarschalk
Bazaine was zijnen wapenbroeder in niets van nut. Hij ware ge
rechtvaardigd geweest, zoo hij, eene uiterste poging wagende, een'
grooten veldslag verloren had. Maar noch de ontmoeting van 26
Augustus, noch die van den Sisten waren een groote veldslag of
eene uiterste poging.
September is aangebrokenhet leger van Sedan is verwonnen en