218
diepen indruk heeft gemaakt dan Multatuli's juweel op de mannen
met liberale of behoudende wanbegrippen; een werk, waarin evenveel
harde waarheden naar het hoofd der mannen van het gezag werden
geslingerd als in het boek, waarin de rechten van den Javaan ver
dedigd en de beginselen van eene eerlijke staatkunde verkondigd
worden. Ook hij die dat werk schreef, wilde zijn naam niet noemen*
want hem was het niet te doen, om, door een letterkundig voort
brengsel, zijn naam in de eene of andere chrestomathie vereeuwigd
te zien; hij wilde slechts, door eene even sobere als kernachtige
uitdrukking van gedachten, zoo vele blinden ziende, zoo vele dooven
hoorendezoo vele slapenden wakker makenen zoo velenwien het
landsbestuur ter harte moest gaan, op hunne ergerlijke dwaalbe
grippen wijzen.
Hij beging echter in zijne anonymiteit ééne foutdoor te veel
van zijne sympathie voor den maarschalk Bugeaudzijn ouden chef,
te doen blijken; en dit was voldoende, om, kort na de uitgave van
de Armée Franqaise en 1867, door het kamp van Chalons, in Parijs*
in geheel Prankrijk, ja door geheel Europa te hooren verkondigen,
dat de generaal Trochu er de schrijver van was.
De belooning, die dezen generaal voor dat schrijven te beurt viel,
was, dat hij bij Napoleon III in ongenade viel een niet ongewoon
verschijnsel bij generaals, wier hoogste levensdoel steeds was, de
waarheid als richtsnoer bij al hunne handelingen te nemen.
Hem evenwel uit het leger te weren, hoe gaarne wellicht het
ministerie van oorlog daartoe ware overgegaan, dit durfde men niet,
want Trochu had een verledendat ieder krijgsman voor zijne toe
komst zoude wenschen, en daarbij een naam, die een te goeden klank
bij de officieren van alle wapens had.
Maar waar men hem niet met eerlijke wapens kon bestrijden, daat
zocht men zijn toevlucht bij ongeoorloofde en minder ridderlijke
wapeDs; men schoof hem op den achtergrond, men nieerde hem. Is
er voor den man van verdienste grievender behandeling denkbaar,
daD door van dieus kundigheden geene notitie te nemen Welk bevel
droeg men Trochu bij het uitbreken van den oorlog in 1870 op?
Was hij niet de aangewezen persoon, om een der legerkorpsen
in het oosten van Prankrijk te kommandeeren? Ware dit niet beter
geweest dan hem zonder eenige bestemming in Parijs te laten?
Het mag evenwel nog tot de gelukkige verschijnselen van 's men-
sehen karakter gerekend worden, dat vaak, in tijden van gevaar, nijd
en wangunst plaats maken voor eene erkenning van ware verdienste.
