557
En als gij uit al die bijeenverzamelde bijzonderheden het verhaal
hebt opgemaaktzeg mij dan eenswat het u helpt in het vaststellen van
uw gedrag als staatsburger. Onderstel zelfs, dat ge vlijtig gelezen
hadt, niet alleen: nT)e vijftien beslissende veldslagen der werelcT
maar verslagen van al de andere gevechtenwaarvan de geschiedenis
melding maakt hoeveel oordeelkundiger zal dan uwe stem zijn bij
de volgende verkiezing? //Maar dit zijn feitenbelangwekkende feiten",
zegt gij. Ongetwijfeld zijn het feiten (althans die, welke niet geheel of
gedeeltelijk verdicht zijn), en voor velen mogen het belangrijke feiten
zijn. Maar dit sluit in 't geheel nog niet in zichdat zij veel waarde
hebben.
Eene onnatuurlijke of ziekelijke meening geeft dikwijls schijnbare
waarde aan dingen, die er ternauwernood eenige hebben. Een van
tulpenmanie bezetene zal een uitgekozen bol niet ruilen voor zijn
gewicht aan goud. Voor een ander mensch schijnt een leelijk stuk
gebroken oud chineesch porselein zijne begeerlijkste bezitting. En
er zijn luï, die hooge prijzen besteden voor de reliquiën van beruchte
moordenaars. Zal men nu bewerendat de smaak van die personen
eenige maatstaf is voor de waarde van de dingendie hun genot
schenken? Zoo niet, dan moet het toegestemd worden, dat de lief
hebberij voor zekere soort van historische feiten geen bewijs is voor
hunne groote waarde, en dat wij hun gewicht moeten toetsen, gelijk
wij het gewicht van andere feiten toetsendoor te vragen, voor welke
doeleinden zij aan te wenden zijn. Als iemand u kwam vertellen,
dat de kat van uw buurman gisteren gejongd heeft, zoudt gij zeggen
dat het bericht zonder waarde is. Het moge een feit zijngij zoudt
het een feit noemen, waaruit geen nut te trekken valteen feit,
dat in 't geheel geen invloed kan uitoefenen op de daden in uw le
ven een feit, dat u niet kan leeren, hoe gij u naar den eisch
der omstandigheden te gedragen hebt. Welnu, gebruik denzelfden
toetssteen voor de meeste historische feiten onzer leerboekenen gij
zult dezelfde uitkomsten verkrijgen. Het zijn feiten, waaruit geen
besluiten kunnen worden getrokken, niet te organiseeren feiten, en
daaromfeiten van geen dienst bij het vaststellen van beginselen voor
ons gedrag, wat het voornaamste nut van feiten is. Lees ze, zoo
ge wilt, voor uw vermaak, vlei u niet dat zij leerrijk zijn.
Wat de eigenlijke geschiedenis vormt, wordt in boeken over dit
onderwerp grootendeels weggelaten. Eerst in de laatste jaren hebben
geschiedschrijvers begonnen, ons in meer of min aanzienlijke mate de