85
welker inwendige huishouiding men zich bijna niet meer te bemoeien
heeft dan wij zouden doen met die van een eenvoudig bataljon, als
wij een leger te velde hadden. Op geene andere wijze konden de
menschenmassa's, in 1866 en 1870 vereenigd om Oostenrijk en
Frankrijk aan te vallen, aan de vijandelijk grens worden bijeenge
bracht met de in eeuig opzicht automatische orde die de dwalingen
bedekt, zoo zij ze niet geheel belet, en die aan de verbaasde wereld
het schouwspel geeft van eene organisatie, welke dat in menschelijke
zaken onmooglijke doel bereikt heeft: de volmaaktheid zelve.
Ik heb gesproken van mijn officieel bezoek aan een hoofdofficier
van den Pruisischen staf en van de verwondering, op mijn gemoed
te weeg gebracht doordien er geen detail-arbeid te verrichten viel in het
kabinet waar ik werd binnen gelaten, en zich geene haastigheid ver
ried in de wijze, waarop ik werd ontvangen.
Dat trof mij als eene soort van openbaring en ging mij niet meer
uit de gedachte; toen ik vóór den winter in Engeland terug kwam,
was het eerste, wat ik in het Macmillaris Magazine las, eene be
schrijving, hoe alles binnen en buiten de bureelen van het oorlogs
ministerie overhoop werd gehaald als voorspel van de herfst-mauoeu-
vres, alles zeer bekwaam in tegenstelling gebracht met het rustige
vertrouwen van den Pruisischen staf, te midden der plotselinge
koortsachtige opgewondenheid na den slag bij Forbach. Dit artikel,
dat ik bij toeval aautrof, scheen eene preek over den tekst, dien de
werkkamer van den door mij bezochten staf-chef leverde. Het ge
heim der Pruisen, dit kalm vertrouwen op hun administratief rader
werk te hebben bereikt, ligt zeker niet in de persoonlijke meerder
heid van hunne ambtenaren, het ligt in het stelselwaaraan zij ge
hoorzamen, en dat men overeen gekomen is //de decentralisatie" te
noemen, maar dat inderdaad bestaat in het plaatsen van de gewilde
verantwoordelijkheid op de gewilde mensehen.
Wij zijn verplicht, in Iudië de toevlucht te nemen tot dezen prak-
tischen vorm van bestuur, ofschoon wij hem in het moederland ver-
waarloozen. Ons Indisch rijk zou onvermijdelijk terstond door zijn eigen
gewicht in een zakken, zoo wij daarop de omslachtige en verouderde
praktijken der bureelen van onze ministeriën te Londen toepasten.
De beambten van het oorlogsministerie, wien de kritikus lachende
verweet de nachten door te brengen met eene taak te kauwen, die
slechts goed kon worden volvoerd op het terrein, te Aldershot, zijn
de types van een stelsel. De Pruisische generaal, rustig zittende
aan zijn venster te Saarbrück, die nooit een Fransch soldaat in het
