167
mine!" voegt hij er bij, ndat kunt gij nagaan, na zooveel tijd,
zoovele lotgevallen zulk eene ziekte."
In dien brief, zoo eenvoudig en ongekunsteld geschrevenstraalde
als het ware de vrede, de zalige kalmte door, die in dat stille ver
blijf moest heerschen; toen ik hem voor het eerst las meende ik
die arme vermagerde gezichten te zien, en die zwakke vermoeide
stemmen te hooren. Op een vast uur kwamen de officieren in het
klooster om de soldaten hunner compagnie te bezoeken. Dat was
een feest. Dan zag men die goede jongens met moeite opstaan, de
bleeke hand aan de muts brengen, en terwijl zij de belangstellende
vragen der officieren beantwoordden hunne innige dankbaarheid be
tuigen met een glimlach, waar beurtelings liefde en achting duidelijk
en innig uit spraken. Hier eindigde de brief van mijn soldaat
eii ik eindig met hem en houd het beeld voor oogen van dien dank
baren aandoenlijken glimlach.
De cholera van zeven-en-zestig was voor het leger, zoowel als
voor het landeene groote rampmaar die niet zonder vrucht ge
bleven is.
Het leger ging vooruit in krijgstucht en het is licht te begrijpen
hoe dat kwam. Zelfs voor de soldaten wien zij het hardst vielhetzij
dat zij weerbarstig en koppig van aard warenof geheel ontbloot
van eenig begrip van vaderland en nationaliteit en onbekwaam om
zich rekenschap te geven van de noodzakelijkheid van de militaire
strengheid, of van het leger; zelfs voor die soldaten verloor, te
midden der cholera, de discipline al het hatelijke en ouverdragelijke
van vroeger en kreeg zij een geheel nieuw aanzien. Natuurlijk
omdat zelfs de onbeschaafdste gemoederen inzagen, hoe edel en groot
moedig het was, zooveel te doen en te lijden ter wille van het
algemeene welzijn, en begrepen dat indien zij, in plaats van soldaten
die zich verbonden hebben en aan krijgstucht onderworpen zijnboe
ren of zelfstandige werklieden geweest waren, zij waarschijnlijk bijna
elke moeite, en alle gevaar zouden ontvloden zijn en elk slechts
voor zijn eigen behoud zou gezorgd hebben. Daarom gevoelden zij,
dat eeii groot deel van de verdienste hunner liefdewerken hun niet
toen kwam, maar schreven haar stilzwijgend aan de discipline hoe,
daar zij dagelijks bij de andere standen der bevolking zagen en
ondervonden, welke treurige gevolgen het na zich sleepte wanneer
die ontbrak. Naarmate zij zich rekenschap gaven van het doel van
al die wettenal die gebruikendie zij vroeger voor onredelijke
-