292
slechts op theoretische wijze in zijn voortschrijdende beweging tus-
schenbeide treden door enquêtes of onderzoekingendie de maat
schappelijke omstandigheden van het land bestudeeren, gelijk de in
ternationale commissies de standaard-el bestudeeren en de weten
schappelijke expedities den doorgang van Venus voorbij de zon.
Een dergelijke oplossing zouantwoordt Wyroebof, mij bij uitstek
behagen, die nooit aan de weldadige werking van de diplomatie ge
loofd en altijd den oorlog als een verschrikkelijk kwaad beschouwd
heb; ik zou gaarne, en van ganscher harte, dat zoo billijke, zoo
menschelijke streven naar een idealen toestand toejuichen, waarin
de bedaring van de gemoederen het afwisselend gebruik van de bo
vennatuurkundige dialektiek of van het brutaal geweld onnoodig zal
maken. Maar ik kan ongelukkigerwijze niet vergeten, dat ik slechts
redeneeren moet binnen de lijst, die de bestaande werkelijkheid om
vat, eene geheel andere dan ik zou begeeren en een geheel andere dan
eens, gelijk ik hoop, dagen zal; ik mag niet ter zijde stellen, dat
w:at ik logisch en rechtvaardig achtde wereld weinig kan schelen
want recht en logika zijn opvattingen, die, in de staatkunde, afwis
selen van de eene natie tot de andere, van de eene partij tot de
sudere, van den eenen individu tot den anderen.
Wat, slechts voor de wereld belang heeft, is de logika der ge
beurtenissen het noodlottig karakter der toestanden. Te zeggendat
men, om een politieke moeilijkheid door te hakken, deze of die daad
moet plegen in overeenstemming met de rede en de billijkheid, is
niet het vinden van een oplossing, want niemand stemt er in toe
zulk een daad te beproeven. Men moet den toestand in al zijn
naaktheid, de menschen met hun vooroordeelen en zwakheden too-
nen, en zoeken, wat alle bewindslieden met hun bekrompen denk
beelden, al de diplomaten met hun kleingeestige en kleinhartige
leerstellingen, al de krijgslieden met hun brutaal instinkt in een ge
geven krisis al of niet zullen doen. De voorspelling, de waar
schijnlijke, niet de zekere, voorspelling, kan slechts gedaan worden
voor een kort tijdsverloop, maar, hoe beperkt zij ook wezen moge,
is zij toch van groot belang voor den landbouw, de nijverheid, den
handel, die drie hoofdpijlers van de hedèndaagsche wereld.
In dit verschil omtrent de wijze van onderzoek ligt het gebrek
aan overeenstemmiug tusschen den heer Mismer en mij.
Men denke aan de treurige figuurdie Europa's grootste diplomaten
onlangs te Konstantinopel gemaakt hebben. R.
