300
bij aansluiten. Deze fout zal zelfs niet tot een verwijt kunnen wor
den gemaakt, zij zal de afloop kunnen zijn van een te gebiedenden
drang der omstandigheden, van een stroom, die dikwijls de Gou
vernementen ondanks zich zeiven medesleept naar een doel, waarvan
zij zich zoo ver mooglijk zouden willen verwijderen. In dit geval
is het Oostersche vraagstuk doorgehakt, wat Turkije betreft: als een
Europeesch leger Bosnië of Bulgarije binnenrukt, hetzij als strij
dend leger, hetzij als bezettingsleger, is Turkije, wat men ook zegge
en welke voorzorgen men ook neme, verloren het zal niet meer
dan een zaak van tijd en van diplomatische briefwisselingen zijn. Er
kan zich een andere gebeurtenis is voordoen in gelijke richting; de
Slavische en Grieksche volken, voortgestuwd door de beloften van
buiten, kunnen opstaan. Bulgaren en Bosniërs, Grieken en Chris-
ten-Albaneezendat is te zeggen meer dan twee derden der geza
menlijke bevolking, kunnen de worsteling hervatten, onlangs onder
nomen door Servië en Montenegro. In deze onderstelling zal de
onzichtbare hand van Rusland zich noodwendig doen gevoelen, Grie
kenland zal misschien rechtstreeks tusschenbeide tredenen het lot
van Turkije wordt weder op bedenkelijke wijze in de waagschaal ge
steld, tenzij Oostenrijk het helpe, en een hulp van dezen aard is
onvermijdelijk een oorlog met Rusland.
Ten slotte is een derde onderstelling niet onwaarschijnlijk. Oos
tenrijk, zich latende vervoeren door Magyaarschen invloed, onderneemt,
hetzij alleenhetzij met de medewerking van Engeland den strijd
tegen Rusland. Hier kunnen de verwikkelingen groot zijn; zij kun
nen komen van Italië, dat Triest zal bedreigen; zij kunnen komen
van Duitschland, dat Weeneu zal bedreigen en niemand kan ze zelfs
bij benadering vooruitzien.
Welke is van deze drie onderstellingen, alle aanneemlijk, tegen
woordig de waarschijnlijkste? Dat valt moeilijk te zeggen en biedt
slechts een middelmatig belang aan, want de politieke gebeurtenis
sen volgen nooit een vooraf ontworpen plan. Het doet er weinig
toe of er al of niet oorlog zal zijn, hoe de uitslag van dien oor
log zal wezen, of er al of niet een opstand in Turkije zal plaats
grijpen, door welke gebeurtenissen het aanzien van dien opstand ge
wijzigd zal worden dat zijn ongelukkige voorvallen, die den al-
gemeenen toestand in geen enkel opzicht veranderen. Deze toe
stand komt mij voor duidelijk te zijnTurkije is veroordeeld in
een meer of min verwijderde toekomst te verdwijnen en Oostenrijk
