IS
inquisitie nog scherper dan de roomsche in te voeren; tevens uit
de afkondiging van de bepalingen der kerkvergadering van Trente (18 No
vember 1565), die den vloek over de hervormden uitgesproken, de
wereldlijke overheid aan het geestelijke gezag onderworpen en vervolging
van andersdenkenden tot plicht gesteld had (1).
Onder deze omstandigheden verbonden zich eenige edelen te Brussel,
met Hendrik graaf van Brederode en graaf Lodewijk van Nassau
tweede broeder van den Prins van Oranje bij een door Filips van
Marnix heer van St. Aldegonde ontworpen akte om de vrijheid dezer
landen tegen vreemdelingen te verdedigen, het invoeren der Spaansche
inquisitie op alle wijze te beletten en de rechten der arme ingezetenen
te handhaven (6 December 1565). Het getal onderteekenaars van het
zoogenaamde Verbond of Compromis der edelen"roomschen en onroom-
schen, aanzienlijke en deftige burgers, bedroeg ongeveer 2000.
Ofschoon de stadhoudersonder hen de Prins van Oranje buiten het
Verbond stonden, verklaarden zij aan de landvoogdes, dat zij noch wil,
noch macht bezaten tot uitvoering van de bloedplakkaten en bevordering der
Spaansche inquisitie. Op 5 April 1566 volgden 300 edelen Hendrik van
Brederode naar de landvoogdes te Brussel en boden haar een smeek
schrift aanwaarin zijbij het dreigend gevaar van een algemeenen
opstand, aan Margaretha vroegen: opschorting der plakkaten tot een
naar Madrid te zenden afgevaardigde de geheele intrekking zou ver
kregen hebben, afschaffing der inquisitie en bijeenroeping van de Staten-
Generaal. Den scheldnaam van „Gueux" Geuzen waarmede men
hen bestempelde, rekenden zij zich tot eere.
Voor oproer vreezende, deed de landvoogdes een zoogenaamde
„moderatie" of matiging der plakkaten ontwerpen, welke echter zoo on
voldoende bleek te zijndat men ze spottenderwijs „moorderatie" noemde.
De markies Johan van Bergen en de stadhouder van Doornik, Floris
van Montmorency baron van Montigny, vertrokken naar Spanje om
's konings goedkeuring op de voorgeslagen wijzigingen te verkrijgen.
Eerstgenoemde stierf, niet zonder vermoeden van vergiftiging; Montigny
werd in den kerker geworpen en viel in 1571 te Simancas door beulshanden.
Aangemoedigd door het „Compromis" der edelentraden de hervormden
nu openlijk op en hielden op vele plaatsen Jui.gepreeken. De verbonden
edelen, in Juli 1566 ten getale van ongeveer 2000 vergaderd te
St. Truyen, besloten maatregelen te nemen om des noods met geweld
de vervolgingen om den geloove tegen te gaan en dreigden buitenlandsche
hulp in te roepen. Den 18den Juli stemde Filips toe in opheffing der
inquisitie; doch de edelen moesten zich onttrekken aan het verbond.
Op 14 Augustus sloeg de heffe des volks, door dweepzucht, valschen
geloofsijver en razernij gedreven, tot baldadigheid over. Landloopers en
bedelaars uit allerlei natiën begonnen te Hondschootete Kamerijk en andere
(1) Voorzitter ven het concilie van Trente was Carlo Borromaeus, kardinaal en aartsbisschop
van Milaan.
