6
later moest blijven ontzien, oefende zij grooten invloed uit op het staats
leven van de Republiek.
Het jaar 1589 bracht Frankrijk in nauwe aanraking met Engeland en
Nederland. Koning Hendrik III had zich, tot groote ergernis van de
Liguemet Hendkik van Navakke verbonden tegen Hendrik de Guise.
Een dweepzieke monnik deed op 1 Augustus 1589 een moordaanslag op
den koning, waaraan deze den volgenden dag bezweek (1). Spanje ver
klaarde nu den oorlog aan den koning van Navarre om zijn troons
beklimming in Frankrijk te beletten. De hertog van Parma moest met
een leger naar Frankrijk oprukken tot ondersteuning van de Ligue,
doch kon niet beletten dat de koning van Navarre den Franschen troon
besteeg (2).
Na bovenstaande staatkundige uiteenzetting keeren wij naar het jaar
1588 terug om de zaken van het leger na te gaan.
B. HET LEGER ONDER TWEE STADHOUDERS.
De ongelukkige toestand van het leger viel te wijten, behalve aan
het wanbestuur van Leicester aan het slechte beheer der geldmiddelen
beter gezegd aan het gemis van een algemeene schatkist, waarin de bij
dragen der provinciën geregeld gestort werden en waaruit de bevoegde
autoriteiten op grond van wettige bepalingen het noodige konden
putten. De troepen werden niet naar eenzelfde maatstaf betaald. In
den gunstigsten toestand verkeerden in dit opzicht dit bleef zoo ge
durende het bestaan der Republiek de op Holland gerepartieerde troepen
de anderen hadden meestal de grootste moeite om aan geld te komen.
Yoor gerepartieerde, doch door het betrokken gewest geweigerde of
„gedifficulteerde"zoomede voor de ongerepartieerde troepen moesten
de Staten-Generaal of de Raad van State de noodige gelden vinden,
hetgeen steeds met groote bezwaren gepaard ging. Het gevolg was
dikwerf dat dergelijke slecht of in het geheel niet betaalde compag-
(1) Door omwisseling der letters van de woorden „frère Jacques Clement" den naam
van den moordenaar werd samengesteld„c'est l'enfer qui m'a créé".
(2) Met medewerking van Spanje werd de kardinaal van Bourbon uitgeroepen, als
Karel Xtot koning van Frankrijk (21 November 1589). Te vergeefsEen Karel X zou
over Frankrijk eerst van 1824 tot 1830 regeeren. Het lag in de bedoeling van koning
Filips II om de kroon te verwerven voor zijne dochter Isabella Clara Eugenia, die in
1598 met haar gemaal Albertus van Oostenrijk Souvereine zou worden van de Nederland-
sche gewesten. Zulks verbitterde vele aanhangers van Guise, hetgeen niet anders dan ten
voordeele kon zijn voor koning Hendrik IV. Deze ging 25 Juli 1593 over tot het R. K.
geloof en werd 27 Februari 1594 te Chartres gekroond; Parijs opende den 22sten Maart
d. a. v. hare poorten voor hem. Bij het edict van Nantes (13 April 1598) verleende
Hendrik IV aan de Hugenoten, zijne vroegere geloofsgenootenvrijheid van godsdienst
uitoefening. Hendrik IV, geboren 13 December 1553, sedert 1562 koning van Neder-Navarre
en in 1589 koning van Frankrijk, werd 13 Mei 1610 vermoord door Francois Ravaillac.
