keurig werkende hoogtemeters. Voor de uitvoering
van een instrumentenvlucht waren voor een goedge-
oefende piloot in principe benodigd: een goed kom
pas, een snelheidsmeter, de bochtaanwijzer, een
dwarshellingmeter en langshellingmeter en een
goede hoogtemeter. Met name de gyroscopische
bochtaanwijzer in de vorm van een kunstmatige
horizon heeft daarbij een belangrijke en beslissende
rol gespeeld. Franz Drexler, toenmalig bedrijfsleider
van de EFKA Versuchsabteilung" in Döberitz, ontwik
kelde waarschijnlijk als eerste technicus al geduren
de de Eerste Wereldoorlog een elektrisch gedreven
kunstmatige horizon. Parallel aan deze ontwikkeling
bouwde ook de firma Anschütz b Co uit Neumühlen
bij Kiel op dezelfde basis als Drexler een elektrisch
gedreven horizon. Deze vinding werd sedert 1917
met succes op Duitse watervliegtuigen toegepast
voor de uitvoering van lange-afstandvluchten2.
In 1923 introduceerde de arts Dr. Th. Rosenbaum in
Duitsland een luchtnavigatie-instrument met inge
bouwde kunstmatige horizon. Ook dit tolmecha-
nisme was elektrisch gedreven. De benodigde span
ning werd via een windgedreven generator opge
wekt. Dit combinatie-instrument werd onder de
naam Gyrorector door de firma Gyrorektor GmbH in
Berlijn op de markt gebracht3.
Ook in Engeland zat men niet stil. Daar was het RAF
Captain G.H. Reid die een tolinstrument ontwikkelde
onder de naam Control Indicator. Met dit instrument
verkreeg de vlieger een aanwijzing omtrent de bewe
ging van het vliegtuig in drie richtingen. Een boven
de aanwijsplaat van dit instrument geplaatste rij
lampjes gaf bij oplichten de vlieger een idee aan
gaande de stand van zijn langsbesturing. Een hori
zontale rij rode (linkerbocht) en groene (rechter-
bocht) lampjes, eveneens met aanwijzing in graden,
gaf hem een indicatie van de gyroscopische bocht
aanwijzer. In het midden van het paneel was een
snelheidsmeter gemonteerd. Het Reid-instrument
werd door Vickers Ltd. gefabriceerd. Alle genoemde
instrumenten vertoonden het nadeel van een aan
zienlijk gewicht gekoppeld met nogal forse afme
tingen. Verder bleek de aflezing in de praktijk niet
geheel probleemloos te zijn4.
In Frankrijk ontstond eind jaren twintig de Badin
"Controleur de Vol". Dit was eveneens een kunstmatige
horizon gecombineerd met een snelheidsmeter, die
Franse vliegers tijdens hun lange-afstandvluchten op
hun instrumentenbord hadden gemonteerd. Ook de
KLM heeft deze Franse vinding enige tijd in de cock
pits van haar Fokker-vliegtuigen gebruikt. De hierbij
luchtgedreven tol had in vergelijking met vorige
elektrisch aangedreven instrumenten het grote voor
deel van een eenvoudiger samenstelling, goedkopere
aanschaf, gemakkelijker onderhoud en vertoonde
een lichter gewicht. Bij vliegen in wolken kon bevrie
zing van bepaalde onderdelen plaatsvinden. Dit kon
worden voorkomen door de instrumentkast op de
inlaatleiding van de motor aan te sluiten5.
Voortbordurend op de Duitse experimenten uit de
periode 1917 -1921 is het vooral The Sperry
Gyroscope Company in New York gelukt een eenvou
dige, bruikbare en vooral betrouwbare kunstmatige
horizon te fabriceren. Het is veelzeggend dat de
Duitse industrie (Asktfniü-Werke), in plaats van de
eigen vindingen van eertijds verder te vervolmaken,
in 1932 voor kapitalen de licentiebouwrechten van
Sperry aankocht6. Ook in Groot-Brittannië werd een
dochterfirma van Sperry opgericht, die de concur
rentiestrijd met de firma's Pioneer en Smith moest
aanbinden. De door Sperry ontwikkelde kunstmatige
horizon wordt tot op de huidige dag nog steeds toe
gepast.
De Sperry horizon geeft voortdurend een visueel
beeld van de werkelijke vliegstand ten opzichte van
de horizon. Een vast op de wijzerplaat afgebeeld
miniatuurvliegtuigje en een brede streep die de hori
zon voorstelt geeft de vlieger aanwijzing welke stuur-
beweging gemaakt moet worden om weer evenwijdig
met de horizon te komen. De hellingstand wordt
daarbij in graden aangegeven. De positie van het
miniatuurvliegtuigje boven of onder de horizon
geeft bovendien de mate van stijgen of dalen aan. De
tol wordt aangedreven door lucht, aangezogen uit
een venturibuis of door een luchtpompje, en draait
in horizontale stand om een verticaal geplaatste as.
De aandrijflucht heeft daarna nog voldoende druk
om via uitlaatopeningen onder het tolhuis vier
straalpijpjes te passeren. Een vernuftig uitgevoerd
systeem zorgt er vervolgens voor dat de tol, onafhan
kelijk van de uit te voeren vliegbeweging en daarmee
samenhangende schommelingen, steeds de horizon
aanwijzing handhaaft7.
De eerste blindvlucht
Met name in de Verenigde Staten werd midden jaren
twintig het uitvoeren van koersvluchten met behulp
van blindvlieginstrumenten (koerstol en kunstmati
ge horizon) in combinatie met het gebruik van radio
peilingen beproefd. Het is vooral te danken aan de
financiële steun van de industrieel en filantroop
Daniel Guggenheim dat deze proefnemingen groot
10
