Formatie Fokker C.V vliegtuigen van "de Kooy".
De Z.20 is uitgerust met de Tol van Woudenberg".
Foto: IMH.
vliegkap. Medio november van dat jaar werd de
eerste Sperry gyroscopische horizon ontvangen en
ingebouwd in de Fokker C.V registratie Z.20. Het
instrument ging op 27 juli 1932 tijdens de crash van
de C.V registratie Z.19 verloren. Begin december 1931
beproefde Tetenburg een Sperry kunstmatige hori
zon in de Z.23. Pas vanaf september 1932 werd een
verbeterde versie van de "Tol van Woudenberg" in de
Z.20 voor het eerst aan de tand gevoeld. In november
en december daaropvolgend vonden diverse proef
vluchten met dit instrument in de Z.8 plaats. In april
1933 verscheen een Sperry koerstol. ook bekend
onder de benaming koersaanwijzer, op het instru
mentenbord van de Z.1514. Op de 20e van die maand
verscheen een vergelijkend rapport, waarin alle ver
kregen ervaringen met zowel de Woudenbergse tol
als de Sperry blindvlieginstrumenten nauwkeurig
waren omschreven. De Sperry kwam met vlag en
wimpel uit dit onderzoek tevoorschijn! Voordelen
boven de "Tol van Woudenberg" werden als volgt
opgesomd:
- een zuivere aanwijzing bij bochten met hellingen
t/m 80° a 90°.
- een veel rustiger aanwijzing, ook tijdens vliegen in
buiig weer.
- praktisch geen mechanische storingen. Verende
ophanging werd wenselijk geacht.
- onderhoud bleek praktisch niet nodig.
- de ingebouwde langshellingmeter vertoonde een
rustiger aanwijzing dan elke andere afzonderlijke
driehoeks waterpaslangshellingmeter.
De conclusie was dan ook een voor de hand liggende:
de Sperry horizon was verre te verkiezen boven het
instrument Woudenberg. De hogere aanschafkosten
wogen volkomen op tegen de betere eigen
schappen15.
Toch duurde het nog tot februari 1934 eer een C.V, in
dit geval de Z.4, werd uitgerust en beproefd met een
volledig Sperry blindvlieginstrumentarium. Ook in
Indië was de MLD op Morokrembangan tot eenzelfde
eensluidende conclusie gekomen. In augustus 1935
werd een Dornier Wal vliegboot, de D.37, bij wijze
van proef met een compleet Sperry blindvlieginstru
mentarium uitgerust. Voor de toen nieuw bestelde
serie Fokker T.IVa zeebommenwerpers als ook de
Fokker C.XIw kruiservliegtuigen werden Sperry
blindvlieginstrumenten ondergebracht in een
standaardopstelling op het instrumentenbord. Deze
opstelling, zoals geadviseerd door de Amerikaanse
vlieginstructeur Stark, werd nadien ook voor de
driemotorige Dornier Do 24K vliegboten gekozen.
NOTEN:
15
1 - Kurt Krachel "Flugfühmngssysteme - Blindflieginstrumente, Autopiloten,
l-lugsteuerungen" (Bonn. 1993) 17-40.
2 - Benncwitz "Flugzeuginslrtwienle Handbuch der Elugzeugkunde'/Band
VIII (Berlin. 1921) 147; ook: Wolfgang von Gronau 'Early na\igation
aids - Au eye-witness account". "Interavia" XIlI/No. 6/1958. 575 - 576.
3 - Dr. Th. Rosenbaum 'Das Liftnaiigierungs-lnstrument Gyrorector".
"Illustrierte Flug-Woche" VI/13.03.1924. 43 - 44.
4 - "Devices to enable a pilot to maintain his course and equilibrium in foggy
weather"Scientific American", april 1925. 235; ook: R.W. Sloley
"Instruments" (Londen. 1937). 55.
5 - P. Guilonard G. Spit 'De weg door de lucht - Het moderne snelverkeer'
(Amsterdam. 1927) 144 - 149: ook: "l"Aéronautique - Revue mensu-
elle illustrée" IX (1927). 281.
6- C/.l.
7 - Sloley "Instruments" 63 - 65: ook: JA Bach "Vliegtechnisch handboek"
4e dr. (Amsterdam. 1948) 257 - 259.
8 - C.V. Glines "Flying Wind". "Air Force Magazine"/September 1989.
138- 141.
9 - Beschrijving en berekening zijn ontleend aan een tweetalig arti
kel dat verscheen in "Aewnautica'fNo. 2 van mei/juni 1927. 55 - 56.
10 - Archief N. Geldhof: vlieg boek OV1. 2 M.F. Klkerbout.
11 - /MiI/Collectie "Materieel": schrijven RSI. aan Hoofd Afd. Materieel
No. 45/vB d.d. 23.03.1927.1)e Sperry koersaanwijzer was op dat
moment nog in ontwikkeling.
12 - Ibidem, schrijven Commandant MVK "de Kooij" d.d. 26.05.33 betr.
"Beproevingsrapport Sperry koerstol".
13 - Ibidem, afschrift schrijven KLM Vliegtechnische Dienst aan
A. Plesman d.d. 27.02.30.
14 - Archief Geldhof: vliegboeken LTZ 1 W.H. Tetenburg.
15 - Cf. II Rapport vergelijkend onderzoek KI.TZ J.P. Remijnse. Cdt.
MVK "de Kooij" van 20.0.33.
