totaal worden zo'n 120 Safirs door SAAB bij De
Schelde besteld. Als De Schelde in 1954 de Afdeling
Vliegtuigbouw verkoopt aan Fokker wordt de res
tant productie door SAAB teruggenomen.
Van prop naar straal
Een unieke en daarom zeer interessante ontwikke
ling in de Zweedse vliegtuigindustrie is de komst
van de straalmotor. De ontwikkelingen op dat
gebied in Duitsland en Engeland worden eindjaren
'30 en tijdens de oorlog zorgvuldig geheim gehou
den. In dezelfde periode vindt in Zweden een soort
gelijk onderzoek plaats. Dat gaat bij toeval min of
meer samen met de ontwikkeling van de SAAB-21,
een geavanceerd jachtvliegtuig. In 1945 presenteert
het onderzoekscentrum STAI. in Finnspang-
Norrköping drie mogelijke varianten van straal-
voortstuwing. eigenlijk bedoeld voor latere vliegtui
gen als de SAAB-32 Lansen en de SAAB-35 Draken.
De onderzoeksresultaten zijn echter voor de
Zweedse luchtmachtcommandant aanleiding om er
direct werk van te maken. Er moet een grote vloot
van jachtvliegtuigen komen die alleen maar met
straalmotoren zijn uitgerust. SAAB zet direct een
modificatieproject op voor de ombouw van de
SAAB J21's met zuigermotoren naar jagers met
straalaandrijving. SAAB is al in 1941 begonnen met
de ontwikkeling van dit op zichzelf al unieke vlieg
tuig. Het prototype, waarbij de zuigermotor en de
propeller achter de cockpit zijn geplaatst, maakt
zijn eerste vlucht op 30 juli 1943. De SAAB-21 is het
eerste vliegtuig ter wereld dat standaard wordt uit
gerust met een schietstoel. In de periode 1945-1949
zijn in totaal 301 J21's in drie verschillende versies
geproduceerd.
Wereldprimeur
Kort na de presentatie van de onderzoeksresultaten
in Zweden is in Engeland de De Havilland Goblin-III
straalmotor beschikbaar. Daarmee neemt het inder
haast door SAAB opgezette modificatieproject een
aanvang. De Britse straalmotor wordt in Zweden in
licentie gebouwd. SAAB modificeert 61 J21A jagers
naar de J21R-versie met de nieuwe straalmotor.
Daarbij wordt ook het horizontale stabilo tussen de
twee kielvlakken hoger geplaatst. De eerste van aan
vankelijk 120 J21R's vloog in maart 1947. Dat het
slechts bij 61 J21R's is gebleven heeft de maken met
het ontbreken van een drukcabine. De vliegtuigen
zouden worden ingezet als onderscheppingsjagers.
Maar in de praktijk blijken ze niet daarvoor
geschikt. De modificatieopdracht voor de resteren
de J21 A's wordt daarop ingetrokken. En de al afgele
verde J21R's worden bestemd voor het geven van
luchtsteun aan grondtroepen. Er zijn in de lucht
vaartgeschiedenis wel meer soortgelijke modifica
tieplannen geweest. Maar voor geen enkele van
deze projecten is ooit een productielijn opgezet
zoals SAAB dat heeft gedaan. Het Flygvapen-
museum beschikt zowel over een originele J21A
met zuigermotor en duwpropeller als over een J21R
met straalaandrijving. Als in 1954 de laatste propel
ler aangedreven J2 IA jager uit dienst wordt geno
men. heeft de Zweedse luchtmacht een wereldpri
meur met een jachtvloot die uitsluitend bestaat uit
straaljagers. Want behalve de J21R's beschikt
Zweden dan ook over Vampire's Mk.l, J29 Tunnan's,
J32 Lansen's en Venom's. Hoewel de J21 in een aan
tal opzichten een belangrijke rol heeft gespeeld in
de technische ontwikkeling van de luchtvaartindus
trie als wel in de evolutie van de militaire lucht
vaart in Zweden, is het jammer dat deze vliegtui
gen geen duidelijke, meer prominente plaats heb
ben gekregen in het museum.
Belangrijke bijdrage
van industrie
We hebben bijna een dag in het Zweedse Flygvapen-
museum doorgebracht en de expositie goed in ons
opgenomen. Voor het merendeel bestaat de collec
tie uit originele vliegtuigen die daadwerkelijk bij de
militaire luchtvaart in Zweden hebben gediend. En
als dat niet het geval is zoals bij de Caproni Ca.313,
Een SA/\B J-21A jachtvliegtuig in de oorspronkelijke versie
met zuigermotoren duwschroef (Promotiefoto SAAB,
Tekniska Museet, Stockholm)
21
