over zijn leveranties aan de Spaanse republikeinen,
wil hij voorkomen dat hij gevangen wordt gezet en
naar een concentratiekamp wordt gedeporteerd.
Koolhoven heeft het bombardement op zijn fabriek
altijd gezien als een afstraffing. De Duitse bezetter
i.e. de Nederlandse autoriteiten hebben na die 10e
mei 1940 niet willen meewerken aan de wederop
bouw de Koolhoven vliegtuigfabriek. Als enkele
maanden later blijkt dat gesprekken om het bedrijf
elders opnieuw op te bouwen, geen resultaat heb
ben opgeleverd, dient Koolhoven zijn ontslag in bij
de raad van commissarissen.46 Koolhoven is een
gebroken man. Als hij in augustus 1940 lid wordt
van de NSB, lijkt het erop alsof hij op die manier
de Duitse bezetter probeert te vermurwen zijn
fabriek weer van de grond te krijgen. Maar volgens
zijn stiefzoon, cdre John Vermeulen, wil hij met
zijn lidmaatschap van de NSB alleen voorkomen
dat hij wordt opgepakt en gedeporteerd. Hoewel
de NSB 'hooggespannen verwachtingen' had,47 is
Koolhoven altijd loyaal gebleven aan zichzelf en
zijn vaderland. Uit een onderzoek van de Politieke
Opsporingsdienst (POD) na de oorlog blijkt boven
dien dat van enige Duitse gezindheid, wat zo hier
en daar wordt beweerd, geen sprake is.48 Wel zal
Koolhoven zich moeten verantwoorden voor zijn
NSB-lidmaatschap. Naar eigen zeggen wilde hij
daarmee 'opsluiting in een of ander concentratie
kamp omzeilen'49 Hij heeft een meldingsplicht en
kan het land niet verlaten. Maar Koolhoven wil zo
snel mogelijk weer aan de slag. Lord Moore-Braba-
zon50 heeft hem gevraagd naar Engeland terug te
keren. Het Bureau Nationale Veiligheid kan echter
zonder toestemming van de advocaat-fiscaal geen
paspoort uitschrijven. Die kan de zaak echter niet
seponeren, maar is wel genegen een en ander bui
tengerechtelijk te schikken.
Boven verdenking
Dat heeft ertoe geleid dat er in die bewogen
jaren na de oorlog nooit meer recht is gesproken
over Frits Koolhoven en zijn vermeende houding
tijdens de oorlog. Voor de totstandkoming van
zijn Koolhoven-biografie heeft Sytze van der Zee
meer dan voldoende historisch onderzoek gedaan.
Hoe begrijpelijk een schikking ook is, gegeven de
omstandigheden waarin Koolhoven zich tijdens
en na zijn internering heeft bevonden, zou een ge
rechtelijke uitspraak na een soortgelijk historisch
dan wel justitioneel onderzoek hem boven elke
verdenking hebben geplaatst. Veel van wat men
nooit heeft kunnen weerspreken, is als gevolg van
die buitengerechtelijke schikking jarenlang blijven
hangen. Dankzij de advocaat-fiscaal heeft hij dan
wel zijn paspoort terug51 en kan zich vrijelijk naar
Engeland begeven, maar de lucht is nooit geklaard
en zijn naam ook niet. Een terugkeer naar Enge
land zou er echter niet meer van komen. Op 1 juli
1946 overlijdt Sytze Frederik Willem Koolhoven,
60 jaar oud, aan de gevolgen van een hersenbloe
ding.52 De Koolhoven Vliegtuigfabriek komt na de
oorlog niet meer van de grond en in 1956 wordt het
bedrijf-in-ruste formeel ontbonden
Fokker, Plesman en Koolhoven zijn drie coryfeeën
uit de Nederlandse luchtvaartgeschiedenis. Hun
namen worden in een adem genoemd. Zij zijn
van groot belang geweest voor de Nederlandse
luchtvaart en dito industrie. Onderzoeksjournalist
en schrijver Sytze van der Zee, medeoprichter van
de Stichting Koolhoven Vliegtuigen en bouwer van
de MLM FK 51 Harry van der Meer, en de Stichting
Vrienden van het MLM hebben in de afgelopen 15
jaar de interesse voor de persoon van Frits Kool
hoven en zijn vliegtuigen op bijzondere wijze ge
stimuleerd. Maar het is in het bijzonder cdre John
Vermeulen zélf geweest die Frits Koolhoven als
mens èn als vliegtuigontwerper en vliegtuigfabri
kant zijn goede naam en faam in de Nederlandse
luchtvaarthistorie heeft teruggegeven.
Bronnen
Meer, Harry van der, projectleider FK 51 bouw SV
MLM, mail correspondentie 7 juli 2002.
Permanyer, Javier, conservator Museo l'Infante d'Orleans,
Cuatro Vientos, Madrid, bezoek en gesprek met LB d.d.
25 mei 2002.
Museo del Aire, Cutaro Vientos, Madrid, bezoek LB 24 mei
2002 en 25 mei 2010.
Fotoverantwoording
Diverse uitgaven van de Luchtvaartafdeeling, Sectie
Krijgsgeschiedenis der Koninklijke Luchtmacht, Sectie
Luchtmacht Historie.
Noten
1. Huwelijksakte Gem. Amsterdam, reg.2H, fol. 7v dd. 26
nov 1924.
2. Zee, Sytze van der, Vergeten Legende Frits Koolhoven
1886-1946, De Bezige Bij, Amsterdam, 2001, p.94.
3. Koolhoven FK 31 jachtverkenningsvliegtuig, reg. K-421
t.e.m. 424; Hugo Hooftman, van Glenn Martins en
Mustangs, La Rivière Voorhoeve, Zwolle, 1967, p.43.
4. Koolhoven FK 49 foto- en cartografievliegtuig, reg. 950;
Theo Wesselink, Thijs Postma Koolhoven - Nederlands
vliegtuigbouwer in de schaduw van Fokker, Romen,
Haarlem, 1981, p.85.
5. 1 FK 46 fotokarteringsvliegtuig: reg. 76 (later PH-ARU,
PK-SAT); 2 FK 49 op drijvers: 950, gevorderd: 1001
16
