In Augustus kwam Alva, door Filips met een leger van 10.000
man ter strafoefening naar de Nederlanden gezonden, in Brussel
aan. Alva stelde een weergaloos schrikbewind van overbiddelijke
wraakoefening in. Het aanvankelijk verzet in de Nederlanden werd
openlijke opstand; de leiding daarvan zou berusten bij Willem
van Oranje, die nu reeds zoovele jaren aan het hoofd van den
adel voor de Nederlandsche zaak had geijverd en door opvoe
ding, begaafdheden en karakter bij uitnemendheid voor die taak
was toegerust.
„De Prins", zoo beschrijft een tijdgenoot hem", welgemaakt, wat
langer dan middelbaar, bruin van verwe en baard, eer mager dan
vetachtig, redelijk vroom van lichaamwat hij inwendig was
hebben zijn werken bewezen. Voorzichtig, stilzwijgend (de Zwijger)
had hij bij vrolijke oogen, zeer minnelijken aard in gesprek en
omgangook genoegelijk en vol scherts, vooral over tafel zoo
vrolijk als of hij geen zorg of zwarigheid op 't hart had, waaraan
neuswijzen zich ergerden, niet denkende dat het dikwijls gedwongen
vrolijkheid was. Zijn geheugen was bijkans een mirakel te achten.
Niet woordenrijk, noch sierlijk in lange redenen, maar door ervaren
heid en memorie, vol krachtige bewijsredenen. De Staten, dikwerf
karig en eigenzinnig, werden door zijne toespraak tot opoffering en
medewerking overgehaald. Met de regte krijgsmanstaai bekend, de
kapiteinen der vloot vermaande hij (1573) tot den strijd voor Gods
dienst en Vaderland; zoodat de soldaten eenstemmig riepen hem bij
te zullen staan tot den laatsten droppel bloeds, ja zonder soldij,
met te pand geving van hun goed. Hij had alle gaven om eene
gemeente te leiden, dikwijls baloorig, doch ten laatste meestendeels
gewonnen nu met zoete, dan met ernstige en harde woorden, die hij
doorgaans meer gebruikte dan smeekingen, bewarende zijne autoriteit
om onbeschroomd aan de gemeente haar gebreken voor oogen
te stellen. Meester van houding en gelaat, geduldig en lijdzaam,
niet zoozeer van nature, als dat hij zich met redenen bedwong".
's Prinsen doel heeft zich onder de omstandigheden ontwikkeld
en gewijzigd; toen verzoening met Filips onmogelijk werd, richtte
zijn streven zich op de onafhankelijkheid van de Nederlanden.
Hij zag in, dat eenheid van het volk daartoe voorwaarde was,
trachtte onderlinge verdraagzaamheid tusschen hervormden en
roomschgezinden te verkrijgen, om dusdoende den weerstand tegen
de Spaansche tiranie te nationaliseeren.
Met opoffering van eer, geld en goed streed hij belangeloos
voor de zaak, welke hem heilig werd en gaf daarbij, niettegen
staande zijn leven een aaneenschakeling van teleurstellingen werd
door ondervonden wantrouwen en gebrek aan steun en medewer
king, blijk van een verwonderlijke standvastigheid en volharding.
In 1568 werd een leger op de been gebracht. Eerst zouden op
drie plaatsen de grenzen overschreden worden, opdat Alva zijn
macht zou verdee'en en de Prins daarmede gelegenheid zou krij-
300